Кербұлақ ауданы
Кербұлақ ауданы — Жетісу облысында орналасқан әкімшілік бөлініс. Аудан орталығы – Сарыөзек ауылы.
| Қазақстан ауданы | |||
| Кербұлақ ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
15 | ||
| Ауыл саны |
63 | ||
| Әкімі |
Қанат Болатұлы Есболатов | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Сарыөзек ауылы, Момышұлы көшесі, №10 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
44°21′50″ с. е. 77°58′22″ ш. б. / 44.36389° с. е. 77.97278° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 44°21′50″ с. е. 77°58′22″ ш. б. / 44.36389° с. е. 77.97278° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1973 | ||
| Жер аумағы |
11,5 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
44 600[1] адам (2023) | ||
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (89,18%), орыстар (8,2%), шешендер (1,47%), татарлар (0,34%), ұйғырлар (0,2%), басқалары (0,61%)[2] | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Пошта индексі |
041100-041121[3] | ||
| Автомобиль коды |
19 | ||
|
| |||
Географиялық орны өңдеу
Аудан солтүстігінде Көксу, Ескелді аудандарымен, шығысында Панфилов ауданымен, солтүстік-шығысында Қытаймен, батысында Алматы облысының Балқаш, Талғар аудандарымен және Қонаев қаласымен, оңтүстігінде Іле өзені арқылы Еңбекшіқазақ ауданымен шектеседі.
Тарихы өңдеу
Аудан 1973 жылы ұйымдастырылған. 1997 жылға дейін Талдықорған облысы аумағында болып келген. Бұрынғы Гвардия және Кербұлақ аудандары негізінде 1997 жылы қайта құрылып, қазіргі атымен аталады.
Жер бедері өңдеу
Кербұлақ ауданының шығыс, солтүстік-шығыс бөлігі таулы. Жетісу (Жоңғар) Алатауын екіге бөліп тұрған Көксу депрессиясы мен тауаралық ойыста орналасқан. Ауданның биік таулы бөлігі Қоянтау, Алтынемел, Тоқсанбай жоталарынан тұрады. Оңтүстік, оңтүстік-шығысында Шолақтау, Сарышыбын, Дегерес, Қотырқайың, Матай, оңтүстік-батысы мен батысында аласа келген Малайсары жотасы орналасқан. Ауданның ең биік жері Жетісу Алатауының оңтүстік сілемі саналатын Тоқсанбай жотасында (4062 м). Қиыр оңтүстігі мен оңтүстік-батысы жазық (Іле ойысы) келген. Батысында Мойынқұм жатыр.
Қазба байлықтары өңдеу
Жер қойнауынан алтын, күміс (Арқарлы, Бетбастау, Игілік, Керімбек кен орындары), цеолит, шунгит (Шанханай, Көксу кен орындары), алунит (ашудас алынатын минерал), қорғасын, мырыш, мыс кен орындары, одан басқа әктас, мәрмәр, габбро-диабаз, қиыршықтас кендері барланған. Майтөбе кен орнынан цеолит өндіріледі.
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі өңдеу
Ауданның климаты тым континенттік. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы –10 – 15°С. Қыстың кейбір күндерінде ауа температурасы –37°С-қа дейін төмендейді. Шілденің жылдық орташа температурасы 22 – 24°С; оңтүстік-батыстағы жазық өңірлерде кейбір жылдары температура 38 – 40°С-қа дейін көтеріледі. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері ауданның батысындағы жазық өңірлерінде 150 – 200 мм-ден шығыс, солтүстік-шығысында 650 – 800 мм-ге дейін жетеді. Басты өзендері: Іле, Быжы, Көктал, Қаратал, Көксу. Шағын өзендері: Қызылжар, Майтөбе, Сарыбұлақ, Жартас, Шолақ, Тайшақ, Қоянкөз, т.б. Іле өзенінде Қапшағай су қоймасы салынған. Тау бөктерлері мен тауаралық ойыстарда таудың қара, күңгірт қоңыр, қызғылт қоңыр, жазық өңірінде ашық қоңыр, қоңыр, сұр, сортаңды сұр топырағы қалыптасқан. Мойынқұмда құмды топырақ таралған. Өсімдіктерден жазық өңірде жусан, көкпек, жыңғыл, сексеуіл, боз, бетеге, теріскен, изен, т.б. астық тұқымдас шөптесіндер өскен. Тау аңғарлары мен бөктерінде шайқурай, бидайық, бүлдірген, тобылғы, арша, итмұрын, долана, жабайы алма ағашы, самырсын, шырша, альпі шалғыны өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, жабайы шошқа, қоян, борсық, суыр, сарышұнақ, биік таулы өңірде қоңыр аю, марал, арқар; құстардан бүркіт, ителгі, құр, кекілік, дуадақ тіршілік етеді. Ауданда аумағы 42,6 мың га Алтынемел ұлттық-табиғи саябағы орналасқан. Онда Барсакелмес қорығынан көшіріліп әкелінген құландар мекендейді. Ауданның шығысындағы Жоғарғы Көксу мемлекеттік қорықшасын марал және таутеке мекендейді.
Ауыл шаруашылығы өңдеу
Ауыл шаруашылығының жарамды жерлерінің жалпы аумағы (2008), 1,116 млн. га, оның ішінде егістік жерлері 142,4 мың га, көп жылдық егістіктер 0,2 мың га, шабындығы 19,8 мың га, жайылымдар 751,1 мың га, бақшалар 0,4 мың га-ны құрайды. Алтынемел жотасының солтүстік баурайында, еліміздің көрнекті ғалымы, саяхатшы Ш.Уәлихановтың өмірінің соңғы жылдары өткен Шанханай ауылы жанындағы Көшентоған қонысында ғалымға орнатылған ескерткіш-бейіт және мұражай орналасқан. Аудан жерімен Алматы – Семей автомобиль жолы және Түрксіб темір жолы өтеді.
Халқы өңдеу
| 1979[4] | 1999 | 2009[5] | 2021 |
|---|---|---|---|
| 39307 | ▲53522 | ▼47992 | ▼45336 |
Аудан халқының саны 48 860 адам (2019), ұлттық құрамы: қазақтар (88,80%), орыстар (8,47%), ұйғырлар (0,17%), татарлар (0,38%), шешендер (1,47%), немістер (0,12%), украиндар (0,09%), басқалары (0,50%).
Әкімшілік бөлінісі өңдеу
Аудандағы 63 елді мекен 15 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Алтынемел ауылдық округі | 2132 | ▼1796 | 84,2 | 1063 | ▼929 | 87,4 | 1069 | ▼867 | 81,1 |
| Басши ауылдық округі | 2980 | ▼2614 | 87,7 | 1551 | ▼1362 | 87,8 | 1429 | ▼1252 | 87,6 |
| Жайнақ батыр ауылдық округі | 3156 | ▼2542 | 80,5 | 1588 | ▼1318 | 83 | 1568 | ▼1224 | 78,1 |
| Жоламан ауылдық округі | 2171 | ▼1682 | 77,5 | 1114 | ▼890 | 79,9 | 1057 | ▼792 | 74,9 |
| Көксу ауылдық округі | 2130 | ▼1589 | 74,6 | 1053 | ▼812 | 77,1 | 1077 | ▼777 | 72,1 |
| Қарашоқы ауылдық округі | 2194 | ▲2233 | 101,8 | 1114 | ▲1138 | 102,2 | 1080 | ▲1095 | 101,4 |
| Қаспан ауылдық округі | 1742 | ▼1724 | 99 | 905 | ▲924 | 102,1 | 837 | ▼800 | 95,6 |
| Қоғалы ауылдық округі | 5145 | ▼4418 | 85,9 | 2518 | ▼2288 | 90,9 | 2627 | ▼2130 | 81,1 |
| Қызылжар ауылдық округі | 1958 | ▼1723 | 88 | 1010 | ▼865 | 85,6 | 948 | ▼858 | 90,5 |
| Сарыбастау ауылдық округі | 1740 | ▼1565 | 89,9 | 846 | ▼796 | 94,1 | 894 | ▼769 | 86 |
| Сарыбұлақ ауылдық округі | 1827 | ▼1536 | 84,1 | 911 | ▼804 | 88,3 | 916 | ▼732 | 79,9 |
| Сарыөзек ауылдық округі | 12486 | ▲15419 | 123,5 | 6081 | ▲7898 | 129,9 | 6405 | ▲7521 | 117,4 |
| Талдыбұлақ ауылдық округі | 2136 | ▼1847 | 86,5 | 1097 | ▼908 | 82,8 | 1039 | ▼939 | 90,4 |
| Шанханай ауылдық округі | 4036 | ▼3003 | 74,4 | 1997 | ▼1523 | 76,3 | 2039 | ▼1480 | 72,6 |
| Шұбар ауылдық округі | 2159 | ▼1645 | 76,2 | 1055 | ▼849 | 80,5 | 1104 | ▼796 | 72,1 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 47992 | ▼45336 | 94,5 | 23903 | ▼23304 | 97,5 | 24089 | ▼22032 | 91,5 |
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары