-стан

стан (парсы: ستان‎, stân, estân, не istân) сөзі суффикс ретінде қолданылғанда «бір-нәрсесі көп жер» дегенді білдіреді. Ол ирандық тілдер, түркі тілдер (сібірлік түркі тілдерді санамағанда) мен басқа тілдерде де біраз қолданылады. Суффикс Оңтүстік-Батыс, Орталық және Оңтүстік Азия, Кавказ бен Ресейдегі түрлі аймақтарды білдіреді.

Орталық Азия елдері атауларының соңында -стан суффиксі бар.

Этимологиясы және когнаттары

Парсы тілінде -стан суффиксі кеңірек те қолданылады, мысалға алуға болатын сөздер арасында rigestân (ریگستان), «құм, шөл жері», golestân (گلستان), «гүл, бақша жері», gurestân (گورستان), «зират» сөздері бар.

Бастапқыда жеке зат есім болған бұл сөз уақыт өте келе тек суффикске айналды. Ол үндіиран тілдерінен және осылайша Үнді-Еуропа тілдерінен шыққан. Оның қазақ тіліндегі штат, ағылшын тіліндегі state, поляк тіліндегі stan, санскриттегі sthā́na дейтін когнаттары бар.

Елдер

Өз тілінің және қазақ тілінің атауында -стан суффиксі бар тәуелсіз мемлекеттер осы:

•  Ауғанстан – افغانستان (Afghānistān)
•  Қазақстан
•  Қырғызстан – Кыргызстан
•  Өзбекстан – Ўзбекистон (Oʻzbekiston)
•  Пәкістан – پاکستان (Pākistān)
•  Тәжікстан – Тоҷикистон (Tojikiston)
•  Түрікменстан – Türkmenistan

Кеңестік республикалар болған кезінде осы елдердің бірнешеуі -стан суффиксінің орнына -ия суффиксі арқылы белгілі болатын: Қырғызстан бұрын Киргизия, Түрікменстан бұрын Туркмения, Өзбекстан мен Тәжікстан кейде Узбекия, Таджикия делінетін. Оған қоса, Арменияның өз атауы — Һаястан (Հայաստան), һай деген осы жерде — армяндардың эндонимі.

Түрлі тілдердегі ел атаулары

Қазақша атауы	Парсыша атауы	Түрікше атауы	Армянша атауы	Әзербайжанша атауы	Түрікменше атауы	Татарша атауы	Ұйғырша атауы	Башқұртша атауы	Үнді–урду атауы	Өзбекше атауы
Армения	Armanestân – ارمنستان	Ermenistan	Hayastan – Հայաստան (өз атауы: Hayk' – Հայք)	Ermənistan	Ermenistan	Ärmänstan – Әрмәнстан	—	Ärmänstan – Әрмәнстан	Armanistān – अर्मनिस्तान – ارمنستان	Armaniston - Арманистон
Болгария	Bulgharestân – بلغارستان	Bulgaristan	—	Bolqarıstan	—	Bolğarstan – Болгарстан	—	Bolğarstan – Болғарстан	Bulġaristān – बुल्ग़रिस्तान – بلغارستان	—
Қытай	—	—	Čʿinastan – Չինաստան	—	—	—	—	—	—	—
Хорватия	—	Hırvatistan	—	—	—	- (тағы Xırwatstan – Хырватстан)	—	Xırwatstan – Хыруатстан	K͟Hirvatistān – ख़िरवतिस्तान – خروتستان	—
Англия	Engelestân – انگلستان	—	—	—	—	—	—	—	Iṅglistān – इङ्ग्लिस्तान - ان٘گلستان	—
Эфиопия империясы ( Эфиопия және  Эритрея)	—	- (бұрын Habeşistan)	- (бұрын Habešstan – Հաբեշստան)	- (бұрын Həbəşistan)	—	- (бұрын Xäbäşstan – Хәбәшстан)	- (бұрын Hebeshistan – ھەبەشىستان)	- (бұрын Xäbäşstan – Хәбәшстан)	Habśistān – हब्शिस्तान – حبشستان	- (бұрын Habashiston - Ҳабашистон)
Грузия	бұрын Gorjestân – گرجستان	Gürcistan	Vrastan – Վրաստան (өз атауы: Virk' – Վիրք)	Gürcüstan	—	Görcistan – Гөрҗистан	—	Görjöstan – Гөржөстан	Gurjistān – गुर्जिस्तान – گرجستان	Gurjiston - Гуржистон
Грекия	—	Yunânıstan	Hunastan – Հունաստան	Yunânıstan	—	Yunanstan – Юнанстан	—	Yunanstan – Юнанстан	—	Yunoniston - Юнонистон
Мажарстан	Majârestân – مجارستان	Macârıstan	—	Macârıstan	Majarystan	Macarstan – Маҗарстан	—	Мажарстан – Мажарстан	Majāristān – मजारिस्तान – مجارستان	Mojariston - Можаристон
Үндістан	Hendostân – هندوستان	Hindistan	Hndkastan – Հնդկաստան	Hindistan	Hindistan	Hindstan – Һиндстан	Hindustan – ھىندىستان	Hindostan – Һиндостан	Hindustān – हिन्दुस्तान – ہِنْدُوْسْتان	Hindiston - Ҳиндистон
Моңғолия	Mogholestân – مغولستان	Moğolistan	—	—	—		—	Mağulstan – Мағулстан	Maṅgōlistān – मङ्गोलिस्तान – من٘گولستان	Moʻgʻuliston - Мўғулистон
Польша	Lahestân – لهستان	- (бұрын Lehistan)	Lehastan – Լեհաստան	—	—	Läxstan – Ләхстан	Lehistan – لەھىستان	Lähstan – Ләhстан	Lahistān – लहिस्तान – لہستان	—
Ресей	—	—	Ṙusastan – Ռուսաստան	—	—	—	—	—	—	—
Сауд Арабиясы	'Arabestân-e Sa'udi – عربستان سعودی	Suudi Arabistan	—	Səudiyyə Ərəbistanı	Saud Arabystany	Sögüd Gäräbstanı – Согуд Гарәбстаны	Se'udi Erebistan – سەئۇدى ئەرەبىستان	Säğüd Ğäräbstanï – Сәғүд Ғәрәбстаны	—	Saudiya Arabistoni - Саудия Арабистони
Сербия	Serbestân – صربستان	Sırbistan	—	—	—	- (тағы Sırbstan – Сырбстан)	—	Sırbstan – Сырбстан	Sarbistān – सर्बिस्तान – صربستان	—

Әкімшілік бірліктер

Төменде атауында -стан суффиксі бар әкімшілік-аумақтық бірліктер тізімі бар.

Мемлекет пен бірінші деңгейлі әкімшілік бірлігі	Бірлік атауы
Ауғанстан провинциялары	Нуристан
Әзербайжан аудандары	Гобустан
Үндістан штаттары	Раджастхан
Иран остандары	Гүлстан, Хузистан, Күрдістан, Лұрстан, Сейістан және Белуджстан
Қазақстан облыстары	Түркістан
Пәкістан провинциялары	Белуджистан, Гилгит-Балтистан
Ресей республикалары	Башқұртстан, Дағыстан, Қалмақстан, Татарстан, Шешенстан
Өзбекстан аймақтары	Қарақалпақстан

Аймақтар

• Азадистан – қазіргі Шығыс Әзербайжанда болған тәуелсіз тарихи мемлекет
• Белуджистан – Иран, Ауғанстан мен Пәкістан жерінде бар тарихи аймақ
• Индостан – Азия оңтүстігіндегі түбек
• Күрдістан – күрдтер тұратын тарихи аймақ, қазіргі Ирак, Иран, Сирия, Түркия жерлері
• Лезгистан, Лезкистан – лезгиндер тұрған тарихи аймақ, қазіргі Дағыстан, Әзербайжан жерлері
• Пуштунистан – пуштундар тұратын тарихи аймақ, қазіргі Ауғанстан, Пәкістан жерлері
• Талышстан – оңтүстік-шығыс Кавказ бен солтүстік-батыс Ирандағы этнолингвистикалық аймақ
• Шығыс Түркістан, Ұйғырстан – ұйғырлар тұратын тарихи аймақ, қазіргі қытайлық Шыңжаң

Тарихи аймақтар

• Моғолстан – қазіргі Қазақстан, Қырғызстан мен Шыңжаң жерлері кіретін тарихи аймақ
• Түркістан – түркілер тұрған тарихи аймақ, қазіргі Орталық Азия, солтүстік-батыс Қытай, Кавказ аймақтары, Анатолия жерлері

Ұсынылған атаулар

• Халистан – сикхалар үшін ұсынылған жеке мемлекет
• Романистан, Ромастан, Романыстан – сығандар үшін ұсынылған жеке мемлекет
• Зазаистан, Зазастан – зазалар үшін ұсынылған жеке мемлекет