Химия саласында Нобель сыйлығы лауреаттарының тізімі

Химия саласында Нобель сыйлығы (швед. Nobelpriset i kemi) — Бес Нобель сыйлығының бірі, әр жылы Нобель комитетімен химия саласындағы жетістіктері үшін ұсынылады.

Тарихы

Химия саласында Нобель сыйлығын Альфред Нобель өзінің 1895 жылы 27 қарашада Парижде жазған өсиетінде жазып қалдырған, сол өсиетте химия екінші көрсетілген:

Бұл кірістер бес тең бөлікке бөлінуі тиіс, олар төмендегідей бөлінуі тиіс:<...>, екінші — химия саласында аса маңызды жаңалық ашқан немесе жетілдіру жасағанға,...

 

Шынайы мәтін  (швед.): 

Räntan delas i fem lika delar som tillfalla: <...>; en del den som har gjort den vigtigaste kemiska upptäck eller förbättring;...

Химия саласында Нобель сыйлығы жыл сайын 1901 жылдан беріліп келеді және тек арасында сегіз рет үзілген, олар: 1916, 1917, 1919, 1924, 1933, 1940, 1941 және 1942 жылдары. Бірінші лауреат 1901 жылы Якоб Вант-Гофф атанды. Сол уақыттан бері химия саласында 162 адам 163 сыйлық алған.

Үміткерлерді іріктеу

Нобель қорының жарғысына сәйкес, кандидаттарды ұсынуы мүмкін тұлғалар төмендегідей :

1. Корольдік Швед ғылым академиясының мүшелері;
2. Химия саласындағы А. Нобель еске алу сыйлығының комитетінің мүшелері ;
3. Химия саласы бойынша Нобельді еске алу сыйлығының лауреаттары;
4. Швеция, Дания, Финляндия, Исландия және Норвегия жоғары оқу орындары мен колледждердің тиісті пәндер профессорлары болып тұрақты жұмыс істейтіндер;
5. Ғылым академиясы арқылы таңдалған кем дегенде алты жоғары оқу орны немесе орындарында тиісті кафедралардың басшылары;
6. Академия ұсыныстары қабылдануға тұрарлық деп есептейтiн басқа ғалымдар.

5 және 6-тармақтарында аталған оқытушылар мен ғалымдардың таңдауға қатысты шешімдер, қыркүйек айының соңына дейін жыл сайын қабылданады.

Лауреаттар тізімі

1900-шы	1910-шы	1920-шы	1930-шы	1940-шы	1950-ші	1960-ші	1970-ші	1980-ші	1990-шы	2000-шы	2010-шы	2020-шы

1900-шы

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
1901		Якоб Хендрик Вант-Гофф	Химиялық динамика заңдары мен ерітінділердегі осмостық қысымды ашудың зор маңызын тану ретінде Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of the extraordinary services he has rendered by the discovery of the laws of chemical dynamics and osmotic pressure in solutions
1902		Герман Эмиль Фишер	Сахаридтік және пуриндік топтарымен қосылыстарды синтездеу бойынша эксперименттері үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of the extraordinary services he has rendered by his work on sugar and purine syntheses
1903		Сванте Август Аррениус	Химияны дамытудағы электролиттік диссоциациялану теориясы үшін аса маңызын тану белгісі ретінде сыйлық берілді. Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of the extraordinary services he has rendered to the advancement of chemistry by his electrolytic theory of dissociation
1904		Уильям Рамзай	Атмосферадағы түрлі инертті газдарды ашқаны үшін және олардың периодтық жүйедегі орнын анықтағаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of his services in the discovery of the inert gaseous elements in air, and his determination of their place in the periodic system
1905		Адольф фон Байер	Органикалық химияны дамытуға сіңірген еңбегі үшін және химиялық өнеркәсіптегі органикалық бояғыштар мен гидроароматтар қосылыстары бойынша жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of his services in the advancement of organic chemistry and the chemical industry, through his work on organic dyes and hydroaromatic compounds
1906		Анри Муассан	Фтор элементін алқаны және өзінің атындағы электр пешіне зертханалық және өндірістік практикаларды енгізгені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of the great services rendered by him in his investigation and isolation of the element fluorine, and for the adoption in the service of science of the electric furnace called after him
1907		Эдуард Бухнер	Биологиялық химия жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмысын жүзеге асырғаны және жасушадан тыс ферменттеуді ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his biochemical researches and his discovery of cell-free fermentation
1908		Эрнест Резерфорд	Радиоактивті заттар химиясындағы элементтердің ыдырауын зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his investigations into the disintegration of the elements, and the chemistry of radioactive substances
1909		Вильгельм Оствальд	Катализ бойынша жасаған жұмыстарын тану және химиялық тепе-теңдіктің басқару негізгі принциптерін және реакция жылдамдығын зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of his work on catalysis and for his investigations into the fundamental principles governing chemical equilibria and rates of reaction

1910-шы

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
1910		Отто Валлах	Органикалық химия және химия өнеркәсібі саласында, оның жетістіктерін тану, сондай-ақ оның алициклдық қосылыстар саласындағы бірінші операцияны жүзеге асырағаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of his services to organic chemistry and the chemical industry by his pioneer work in the field of alicyclic compounds
1911		Мария Кюри	Химияның дамыуындағы көрнекті жетістіктері үшін: радий және полоний элементтерінің ашылуы, радий бөлінуі және осы тамаша элементі сипаты мен қосылыстарын зерттеу Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of her services to the advancement of chemistry by the discovery of the elements radium and polonium, by the isolation of radium and the study of the nature and compounds of this remarkable element
1912		Виктор Гриньяр	Органикалық химияның дамытуға ықпал еткен Гриньяр реактивін ашқаны үшін. Түпнұсқасы  (ағыл.)   for the discovery of the so-called Grignard reagent, which in recent years has greatly advanced the progress of organic chemistry
		Поль Сабатье	Органикалық химияның дамуын айтарлықтай ынталандырған жұқа ұсақталған металдар қатысуымен болатын органикалық қосылыстардың гидрогендеу әдісі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his method of hydrogenating organic compounds in the presence of finely disintegrated metals whereby the progress of organic chemistry has been greatly advanced in recent years
1913		Альфред Вернер	Бейорганикалық химия саласындағы молекулалардағы атомдардың табиғаты туралы жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of his work on the linkage of atoms in molecules by which he has thrown new light on earlier investigations and opened up new fields of research especially in inorganic chemistry
1914		Теодор Уильям Ричардс (1915 ж. берілді)	Химиялық элементтердің үлкен сандарының атом салмағын нақты анықтағаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of his accurate determinations of the atomic weight of a large number of chemical elements
1915		Рихард Мартин Вильштеттер	Өсімдік пигменттерін, әсіресе хлорофиллді зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his researches on plant pigments, especially chlorophyll
1916		Сыйлық берілмеді.	Қолма-қол ақша ағындары арнайы қор бөліміне енгізілген.
1917		Сыйлық берілмеді.	Қолма-қол ақша ағындары арнайы қор бөліміне енгізілген.
1918		Фриц Габер (1919 ж. берілді)	Оның құрамдас элементтері арқылы аммиак синтезі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for the synthesis of ammonia from its elements
1919		Сыйлық берілмеді.	Қолма-қол ақша ағындары арнайы қор бөліміне енгізілген.

1920-шы

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
1920		Вальтер Герман Нернст (1921 ж. берілді)	Термодинамика саласына сіңірген еңбегін мойындау Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of his work in thermochemistry
1921		Фредерик Содди (1922 ж. берілді)	Радиоактивті заттардың химиясына қосқан үлесі үшін және де изотоптардың шығу тегін және табиғатын зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his contributions to our knowledge of the chemistry of radioactive substances, and his investigations into the origin and nature of isotopes
1922		Фрэнсис Уильям Астон	Ол өзінің жасаған масс-спектрограф көмегімен радиоактивті емес элементтердің изотоптарының үлкен санын ашқаны және бүтін сандардың ережелерін қалыптастырғаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his discovery, by means of his mass spectrograph, of isotopes, in a large number of non-radioactive elements, and for his enunciation of the whole-number rule
1923		Фриц Прегль	Органикалық заттардың микро-талдау әдісін ойлап тапқан өнертабысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his invention of the method of micro-analysis of organic substances
1924		Сыйлық берілмеді.	Қолма-қол ақша ағындары арнайы қор бөліміне енгізілген.
1925		Рихард Адольф Зигмонди (1926 ж. берілді)	Коллоидтық ерітінділер гетерогенді табиғатын құру және осыған қатысты әдістердің қазіргі заманғы коллоидты химиядағы іргелі маңызының болуы, органикалық өмірдің, сайып келгенде, протоплазаның коллоидтық ортасына байланысты болғаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his demonstration of the heterogenous nature of colloid solutions and for the methods he used, which have since become fundamental in modern colloid chemistry
1926		Теодор Сведберг	Дисперстік жүйелері саласындағы жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on disperse systems
1927		Генрих Отто Виланд (1928 ж. берілді)	Өт қышқылдарын және көптеген байланысты заттардың құрылымын зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his investigations of the constitution of the bile acids and related substances
1928		Адольф Отто Рейнгольд Виндаус	Стериндердің құрылымын зерттеу және витаминдер тобына олардың қарым-қатынасын зерттеуі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of the extraordinary services he has rendered to the advancement of chemistry by his research into the constitution of the sterols and their connection with the vitamins
1929		Артур Гарден	Қантты ферменттеу және ашыту ферменттерін зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their investigations on the fermentation of sugar and fermentative enzymes
		Ханс фон Эйлер-Хельпин

1930-шы

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
1930		Ханс Фишер	Гемин және хлорофиллді жобалаудағы зерттеулері, әсіресе гемин синтезі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his researches into the constitution of haemin and chlorophyll and especially for his synthesis of haemin
1931		Карл Бош	Химиялық инженерия саласындағы елеулі кезең болған химиядағы жоғары қысымды енгізген және дамытқан еңбегі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of their contributions to the invention and development of chemical high pressure methods
		Фридрих Бергиус
1932		Ирвинг Ленгмюр	Беткі құбылыстар химиясы саласындағы жаңалықтары мен зерттелері үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his discoveries and investigations in surface chemistry
1933		Сыйлық берілмеді.	Қолма-қол ақша ағындары арнайы қор бөліміне енгізілген.
1934		Гарольд Клейтон Юри	Ауыр сутегісін ашқаны үшін (дейтерий, ядролық реакторларда баяулатқыш, сондай-ақ тірі тіндердегі биохимиялық реакцияларда индикатор ретінде қолданылатын - ауыр су дайындау үшін пайдаланылады). Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his discovery of heavy hydrogen
1935		Фредерик Жолио-Кюри	Жаңа радиоактивті элементтердің синтезін орындағаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   in recognition of their synthesis of new radioactive elements
		Ирен Джолио-Кюри
1936		Петер Йозеф Вильгельм Дебай	Газдардағы электрондардың және рентген сәулелердің дифракциясын зерттеу және дипольдік құбылыстардың барысында молекулалық құрылымын түсінуге сіңірген еңбегі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his contributions to our knowledge of molecular structure through his investigations on dipole moments and on the diffraction of X-rays and electrons in gases
1937		Уолтер Норман Хоуорс	Көмірсулар мен С дәруменін зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his investigations on carbohydrates and vitamin C
		Пауль Каррер	Каротиноидтер және флавиндерді зерттегені, сондай-ақ витаминдер А және В2 зерттеегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his investigations on carotenoids, flavins and vitamins A and B2"
1938		Рихард Кун (1939 ж. берілді)	Каротиноидтер мен дәрумендер бойынша оның жұмысын тану ретiнде Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on carotenoids and vitamins
1939		Адольф Фридрих Иоганн Бутенандт	Жыныстық гормондар бойынша жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on sex hormones
		Леопольд Ружичка	Полиметилен және жоғары терпендермен жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on polymethylenes and higher terpenes

1940-шы

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
1940		Сыйлық берілмеді.	Қолма-қол ақша ағындары арнайы қор бөліміне (2/3) және Нобель қорына (1/3) енгізілген.
1941		Сыйлық берілмеді.	Қолма-қол ақша ағындары арнайы қор бөліміне (2/3) және Нобель қорына (1/3) енгізілген.
1942		Сыйлық берілмеді.	Қолма-қол ақша ағындары арнайы қор бөліміне (2/3) және Нобель қорына (1/3) енгізілген.
1943		Дьердь де Хевеши (1944 ж. берілді)	Химиялық процестерді зерттеу кезінде таңбаланған атомдар ретінде изотоптарды пайдалану туралы жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on the use of isotopes as tracers in the study of chemical processes
1944		Отто Ган (1945 ж. берілді)	Ауыр ядролардың бөлінуін ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his discovery of the fission of heavy nuclei
1945		Арттури Илмари Виртанен	Ауыл шаруашылығы мен қоректік заттар химиясы саласындағы ғылыми-зерттеулері мен жетістіктері үшін, әсіресе жем сақтау әдісі үшін берілді Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his research and inventions in agricultural and nutrition chemistry, especially for his fodder preservation method
1946		Джеймс Самнер (сыйлықтың 1/2-і)	Ферменттердің кристалдануын ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his discovery that enzymes can be crystallized
		Джон Говард Нортроп (1/4-і)	Таза түрде вирустық ақуыздарды алғаны үшiн Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their preparation of enzymes and virus proteins in a pure form
		Уэнделл Мередит Стэнли (1/4-і)
1947		Роберт Робинсон	Биологиялық маңыздылығы жоғары өсімдік өнімдерін, әсіресе алкалоидтарды зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his investigations on plant products of biological importance, especially the alkaloids
1948		Арне Тиселиус	Электрофорез және адсорбциялық талдауларға жасаған зерттеулері үшiн, әсіресе сарысу белогының кешенді сипатына байланысты оның ашылулары үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his research on electrophoresis and adsorption analysis, especially for his discoveries concerning the complex nature of the serum proteins
1949		Уильям Джиок	Химиялық термодинамика қосқан үлесі үшін, әсіресе өте төмен температурада заттардың жағдайын зерттейтін облысындағы үлесі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his contributions in the field of chemical thermodynamics, particularly concerning the behaviour of substances at extremely low temperatures

1950-ші

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
1950		Отто Поль Херманн Дильс	Диен синтезін ашқаны және дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their discovery and development of the diene synthesis
		Курт Альдер
1951		Эдвин Маттисон Макмиллан	Трансурандық элементтер химиясындағы ашылулары үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their discoveries in the chemistry of transuranium elements
		Гленн Теодор Сиборг
1952		Арчер Джон Портер Мартин	Үлестіруші хроматография әдісі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their invention of partition chromatography
		Ричард Лоуренс Миллингтон Синг
1953		Герман Штаудингер	Жоғары молекулалық заттардың химиясы саласындағы зерттеулері үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his discoveries in the field of macromolecular chemistry
1954		Лайнус Карл Полинг	Қосылыстардың құрылымын анықтау үшін химиялық байланыстың табиғатын және оның қолдану сипатын зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his research into the nature of the chemical bond and its application to the elucidation of the structure of complex substances
1955		Винсент дю Виньо	Биологиялық белсенді қосылыстармен жұмысы үшін, және, ең алдымен, бірінші рет полипептидтік гормонының синтезін жүзеге асырғаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on biochemically important sulphur compounds, especially for the first synthesis of a polypeptide hormone
1956		Сирил Норман Хиншелвуд	Химиялық реакциялардың механизмі саласындағы зерттеулер үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their researches into the mechanism of chemical reactions
		Николай Николаевич Семенов
1957		Александер Тодд	Нуклеотидтер және нуклеотидті коэнзимдер бойынша жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on nucleotides and nucleotide co-enzymes
1958		Фредерик Сенгер	Ақуыздардың құрылымдарының орнатылуын, әсіресе инсулин бойынша жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on the structure of proteins, especially that of insulin
1959		Ярослав Гейровский	Полярографиялық талдау әдістерін ашқаны үшін және дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his discovery and development of the polarographic methods of analysis

1960-ші

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
1960		Уиллард Франк Либби	Археологияда, геофизикада және ғылымның өзге де салаларында жасты анықтау үшін Көміртек-14-ті пайдалану әдісін енгізген үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his method to use carbon-14 for age determination in archaeology, geology, geophysics, and other branches of science
1961		Мелвин Калвин	Өсімдіктердің көмірқышқыл газын игеруін зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his research on the carbon dioxide assimilation in plants
1962		Макс Фердинанд Перуц	Шаркөріністі ақуыздардың құрылымына жасаған зерттеулері үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their studies of the structures of globular proteins
		Джон Кодери Кендрю
1963		Карл Циглер	Изотактикалық полипропиленді ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their discoveries in the field of the chemistry and technology of high polymers
		Джулио Натта
1964		Дороти Кроуфут Ходжкин	Рентгендік сәулелердің көмегімен биологиялық белсенді заттардың құрылымдарын анықтағаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for her determinations by X-ray techniques of the structures of important biochemical substances
1965		Роберт Бернс Вудворд	Органикалық синтезге қосқан орасан үлесі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his outstanding achievements in the art of organic synthesis
1966		Роберт Сандерсон Малликен	Химиялық байланыстар табиғатына және молекулалық орбиталық әдіспен молекулалардың электрондық құрылымына іргелі зерттеулер жасағаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his fundamental work concerning chemical bonds and the electronic structure of molecules by the molecular orbital method
1967		Манфред Эйген (сыйлықтың 1/2-і)	Өте қысқа импульспен тепе-теңдікті бұзу арқылы ынталандыратын төтенше өте тез химиялық реакцияларды зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their studies of extremely fast chemical reactions, effected by disturbing the equilibrium by means of very short pulses of energy
		Рональд Джордж Рейфорд Норриш (1/4-і)	Молекулярлық тепе-теңдікті өте қысқа импульспен ауыстыру арқылы өте тез химиялық реакцияларға жасаған зерттеулері үшін
		Джордж Портер (1/4-і)
1968		Ларс Онсагер	Қайтымсыз процестер термодинамикасында шешуші мәнге ие қайтымсыз процестердің өзара әрекеттесуін ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for the discovery of the reciprocal relations bearing his name, which are fundamental for the thermodynamics of irreversible processes
1969		Дерек Харолд Ричард Бартон	Конформациялық тұжырымдаманың дамуына қосқан үлесі және оның химияда қолданғаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their contributions to the development of the concept of conformationand its application in chemistry
		Одд Хассель

1970-ші

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
1970		Луис Федерико Лелуар	Бірінші қант нуклеотидын ашқаны және қанттың айналуының функцияларын және күрделі көмірсулардың биосинтезін зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his discovery of sugar nucleotides and their role in the biosynthesis of carbohydrates
1971		Герхард Херцберг	Молекулалардың электрондық құрылымын және құрылысын түсінуге, әсіресе еркін радикалдарға қосқан үлесі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his contributions to the knowledge of electronic structure and geometry of molecules, particularly free radicals
1972		Кристиан Бемер Анфинсен (сыйлықтың 1/2-і)	Рибонуклеазды зерттеуген жұмысы үшін, әсіресе амин қышқылының реттілігі мен оның биологиялық белсенді конферменттері арасындағы қарым-қатынас үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on ribonuclease, especially concerning the connection between the amino acid sequence and the biologically active conformation
		Станфорд Мур (1/4-і)	Рибонуклеазды молекуланың белсенді орталығының химиялық құрылымын және каталитикалық әрекеті арасындағы қарым-қатынастарын түсіндіруге қосқан үлесі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their contribution to the understanding of the connection between chemical structure and catalytic activity of the active centre of theribonuclease molecule
		Уильям Хоуард Стайн (1/4-і)
1973		Эрнст Отто Фишер	Металлоорганикалық химия саласында бір-біріне тәуелсіз, сандвич деп аталатын қосылыстар туралы жаңашыл атқарған жұмыстары үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their pioneering work, performed independently, on the chemistry of theorganometallic, so called sandwich compounds
		Джефри Уилкинсон
1974		Пол Джон Флори	Макромолекулалық физикалық химия теориясы және тәжірибесіндегі іргелі жетістіктері үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his fundamental work, both theoretical and experimental, in the physical chemistry of macromolecules
1975		Джон Уоркап Корнфорт	Ферментті катализ реакциясының стереохимиясын зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on the stereochemistry of enzyme-catalyzed reactions
		Владимир Прелог	Органикалық молекулалар мен реакциялардың стереохимиясын зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his research into the stereochemistry of organic molecules and reactions
1976		Уильям Нанн Липскомб	Химиялық байланыстар мәселесін нақтылауда борандардың (боргидриттер) құрылымын зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his studies on the structure of boranes illuminating problems of chemical bonding
1977		Илья Пригожин	Термодинамикадағы қайтымсыз процестерге жасаған жұмысы, әсіресе диссипативтік құрылымдар теориясы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his contributions to non-equilibrium thermodynamics, particularly the theory of dissipative structures
1978		Питер Деннис Митчелл	Хемиосмотикалық теориясын құру арқылы жасалған биологиялық энергияны беруді түсінуге қосқан үлесі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his contribution to the understanding of biological energy transfer through the formulation of the chemiosmotic theory
1979		Герберт Чарлз Браун	Тиісінше, бор және фосфор қосылыстарын, органикалық синтез үшін маңызды реагенттерге түрлендіруге қосқан үлесі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their development of the use of boron- and phosphorus-containing compounds, respectively, into important reagents in organic synthesis
		Георг Виттиг

1980-ші

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
1980		Пол Берг (сыйлықтың 1/2-і)	Нуклеин қышқылдарының биохимиялық қасиеттеріне, атап айтқанда, рекомбинантты ДНҚ-ға жасаған іргелі зерттеулері үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his fundamental studies of the biochemistry of nucleic acids, with particular regard to recombinant- DNA
		Уолтер Гилберт (1/4-і)	Нуклеин қышқылдарының биохимиялық қасиеттеріне, атап айтқанда, рекомбинантты ДНҚ-ға жасаған іргелі зерттеулері үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their contributions concerning the determination of base sequences in nucleic acids
		Фредерик Сенгер (1/4-і)
1981		Кэнъити Фукуи	Химиялық реакциялар теориясын дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their theories, developed independently, concerning the course of chemical reactions
		Роалд Хоффман
1982		Аарон Клуг	Кристаллографиялық электрондық микроскопия әдісін дамытқаны үшін және биологиялық маңызды нуклеин қышқылы - ақуыз кешендерін құрылымын нақтылағаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his development of crystallographic electron microscopy and his structural elucidation of biologically important nucleic acid-protein complexes
1983		Генри Таубе	Электрондық өту реакцияларының механизмдерін зерттегені үшін, әсіресе металл кешендері үшін берілді Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on the mechanisms of electron transfer reactions, especially in metal complexes
1984		Роберт Брюс Меррифилд	Қатты матрицада химиялық синтез үшін ұсынылған әдістемені дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his development of methodology for chemical synthesis on a solid matrix
1985		Херберт Аарон Хауптман	Құрылымдардың кодын шешудің тікелей әдісін дамытудағы іргелі жетістіктері үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their outstanding achievements in developing direct methods for the determination of crystal structures
		Джером Карле
1986		Дадли Роберт Хершбах	Химиялық қарапайым процестердің динамикасын зерттеуінің дамуына қосқан үлесі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their contributions concerning the dynamics of chemical elementary processes
		Ли Юаньчжэ
		Джон Чарлз Полани
1987		Доналд Джеймс Крам	Жоғары селективті өзара әрекеттесуші құрылымдық-арнайы молекулаларды дамытқаны үшін және пайдалану үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their development and use of molecules with structure-specific interactions of high selectivity
		Жан Мари Лен
		Чарлз Педерсен
1988		Иоганн Дайзенхофер	Фотосинтездеуші реакцияның үш өлшемді құрылымын құрғаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their determination of the three-dimensional structure of aphotosynthetic reaction centre
		Хартмут Михель
		Роберт Хубер
1989		Сидней Олтмен	Рибонуклеинді қышқылдардың каталитикалық қасиеттерін ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their discovery of catalytic properties of RNA
		Томас Роберт Чек

1990-шы

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
1990		Элайс Джеймс Кори	Органикалық синтез теориясы мен әдістемесі дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his development of the theory and methodology of organic synthesis
1991		Рихард Эрнст	Ажыратымдылығы жоғары ядролық магниттік-резонанстық спектроскопия әдістемесін дамытуға үлес қосқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his contributions to the development of the methodology of high resolution nuclear magnetic resonance (NMR) spectroscopy
1992		Рудольф Маркус	Химиялық жүйелердегі электрондарды аудару реакциялар теориясын дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his contributions to the theory of electron transfer reactions in chemical systems
1993		Кэри Муллис	Полимеразалық тізбекті реакцияны әдісін ойлап тапқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his invention of the polymerase chain reaction (PCR) method
		Майкл Смит	Ақуыздарды зерттеу үшін олигонуклеотидке негізделген, жергілікті негізделген мутагенезді орнатуға және оның дамуына іргелі үлес қосқаны Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his fundamental contributions to the establishment of oligonucleotide-based, site-directed mutagenesis and its development for protein studies
1994		Джордж Олах	Карбокатиондар химиясына қосқан үлесі үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his contribution to carbocation chemistry
1995		Пауль Крутцен	Оның атмосфералық химиядағы және әсіресе, озон қабатын қалыптасу және жойылу процестеріне жасаған жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their work in atmospheric chemistry, particularly concerning the formation and decomposition of ozone
		Марио Молина
		Шервуд Роуланд
1996		Роберт Керл	Фуллерендерді ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their discovery of fullerenes
		Харолд Крото
		Ричард Смелли
1997		Пол Бойер (1/4-і)	Аденозин-фосфат синтезінің негізінде жатқан энзимдік механизм тетіктерін түсіндіргені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their elucidation of the enzymatic mechanism underlying the synthesis of adenosine triphosphate (ATP)
		Джон Уокер (1/4-і)
		Йенс Скоу (сыйлықтың 1/2-і)	Ионды-таратушы энзимдерді ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for the first discovery of an ion-transporting enzyme, Na+, K+ -ATPase
1998		Вальтер Кон	Тығыздықтың функционалдық теориясын дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his development of the density-functional theory
		Джон Попл	Кванттық химия саласындағы есептеу әдістерін дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his development of computational methods in quantum chemistry
1999		Ахмед Зевейл	Фемтосекундной технологиясын пайдаланып химиялық реакциялардың барысында пайда болатын өтпелі күйлерді зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his studies of the transition states of chemical reactions usingfemtosecond spectroscopy

2000-шы

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
2000		Алан Хигер	Полимерлердің өткізгіштігін ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their discovery and development of conductive polymers
		Алан Мак-Диармид
		Хидэки Сиракава
2001		Уильям Ноулз (1/4-і)	Хиральды катализаторлардағы гидрогенизация реакцияларымен жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their work on chirally catalysed hydrogenation reactions
		Редзи Ноери (1/4-і)
		Барри Шарплесс (сыйлықтың 1/2-і)	Хиральды катализаторлардағы тотығу реакцияларымен жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his work on chirally catalysed oxidation reactions
2002		Джон Фенн (1/4-і)	Биологиялық макромолекулаларды анықтау мен құрылымдық талдау әдістерін дамытқаны үшін, және, атап айтқанда, биологиялық макромолекулалардың бұқаралық спектрометриялық талдау әдістерін дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for their development of soft desorption ionisation methods for mass spectrometric analyses of biological macromolecules
		Коити Танака (1/4-і)
		Курт Вютрих (сыйлықтың 1/2-і)	Ерітіндідегі биологиялық макромолекулалардың үш өлшемді құрылымдарын анықтау үшін ЯМР-спектроскопияны қолдануды дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his development of nuclear magnetic resonance spectroscopy for determining the three-dimensional structure of biological macromolecules in solution
2003		Питер Агре	Су арнасын ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for the discovery of water channels
		Родерик Маккинон	Иондық арналардың құрылымы мен механизмін зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for structural and mechanistic studies of ion channels
2004		Аарон Чехановер	Убиквитин-делдалдық ақуыз тозуын ашқаны өзінің Түпнұсқасы  (ағыл.)   for the discovery of ubiquitin-mediated protein degradation
		Аврам Гершко
		Ирвин Роуз
2005		Роберт Граббс	Органикалық синтездегі метатезис әдісінің дамуына үлес қосқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for the development of the metathesis method in organic synthesis
		Ричард Шрок
		Ив Шовен
2006		Роджер Корнберг	Эукариоттық транскрипциясына молекулалық негіздегі жұмысы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his studies of the molecular basis of eukaryotic transcription
2007		Герхард Эртль	Қатты беттердегі химиялық процестерді зерттегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for his studies of chemical processes on solid surfaces
2008		Осаму Симомура	Жасыл флуоресцентті ақуызды ашқаны және дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for the discovery and development of the green fluorescent protein, GFP
		Мартин Чалфи
		Роджер Тсьен
2009		Венкатраман Рамакришнан	Рибосомалардың функцияларының құрылымдарына зерттегеулері үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for studies of the structure and function of the ribosome
		Томас Стейц
		Ада Йонат

2010-шы

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
2010		Ричард Хек	Органикалық синтезде палладий-катализді кросс-тіркелу реакциялары үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for palladium-catalyzed cross couplings in organic synthesis
		Эйити Нэгиси
		Акира Судзуки
2011		Дан Шехтман	Квазикристаллдарды ашқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for the discovery of quasicrystals
2012		Роберт Лефковиц	G-белоктармен жалғасатын рецепторларды зерттегені үшін. Түпнұсқасы  (ағыл.)   for studies of G-protein-coupled receptors
		Брайан Кобилка
2013		Мартин Карплус	Күрделі химиялық жүйелердегі көпмасштабты модельдерді дамытқаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   for the development of multiscale models for complex chemical systems
		Майкл Левитт
		Арье Варшель
2014		Эрик Бетциг	Ажыратымдылығы жоғары флуоресцентті микроскопияны құрғаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   "for the development of super-resolved fluorescence microscopy"
		Уильям Мернер
		Штефан Хелль
2015		Томас Линдаль	ДНҚ жөндеудегі механикалық зерттеулері үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   "for mechanistic studies of DNA repair"
		Пол Модрич
		Азиз Санджар
2016		Жан-Пьер Соваж	Молекулалық машиналарды жобалағаны және синтездегені үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   "for the design and synthesis of molecular machines"
		Джеймс Фрейзер Стоддарт
		Бернард Феринга
2017		Жак Дюбоше (1942)	Ерітіндідегі биомолекулалардың құрылымын анықтау үшін жоғары ажыратымдылықты криоэлектрон микроскопиясын жасағаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   "for developing cryo-electron microscopy for the high-resolution structure determination of biomolecules in solution"
		Иоахим Франк (1940)
		Ричард Хендерсон (1945)
2018		Фрэнсис Арнольд (1956) (1⁄2 премии)	Ферменттердің эволюциясын зерттеу үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   "for the directed evolution of enzymes"
		Джордж Смит (1941) (1⁄4 премии)	Фагты дисплей әдісімен пептидтер мен антиденелерді зерттеу үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   "for the phage display of peptides and antibodies"
		Грег Уинтер (1951) (1⁄4 премии)
2019		Джон Гуденаф (1922—2023) (1⁄3 премии)	Литий-ионды батареяларды жақсарту үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   "for the development of lithium-ion batteries."
		Стэнли Уиттингем (1941) (1⁄3 премии)
		Акира Ёсино (1948) (1⁄3 премии)

2020-шы

Жыл	Суреті	Лауреат	Марапаттау негіздемесі	Ақпарат көзі
2020		Эмманюэль Шарпантье (1968) (сыйлықтың 1⁄2-і)	Геном өңдеу шығарғаны үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   "for the development of a method for genome editing"
		Дженнифер Даудна (1964) (сыйлықтың 1⁄2-і)
2021		Дэвид Макмиллан (1968) (сыйлықтың 1⁄2-і)	Асимметриялық органокатализ дамуы үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   “for the development of asymmetric organocatalysis”
		Беньямин Лист (1968) (сыйлықтың 1⁄2-і)
2022		Каролин Бертоцци (1966) (сыйлықтың 1⁄3-і)	Клик химиясы мен биоортогональды химияны дамыту үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   “for the development of click chemistry and bioorthogonal chemistry”
		Мортен Мельдаль (1954) (сыйлықтың 1⁄3-і)
		Барри Шарплесс (1941) (сыйлықтың 1⁄3-і)
2023		Мунги Бавенди (1961) (сыйлықтың 1⁄3-і)	Кванттық нүктелерді ашу және синтездеу үшін Түпнұсқасы  (ағыл.)   “for the discovery and synthesis of quantum dots”
		Луис Брюс (1943) (сыйлықтың 1⁄3-і)
		Алексей Екимов (1945) (сыйлықтың 1⁄3-і)

Ел бойынша статистика

Бір азаматтығы ғана бар лауреаттар

Бір мемлекетке ғана тиесілі емес лауреаттар

Әдебиет

• Чолаков В. Нобелевские премии: Учёные и открытия / Валерий Чолаков; болг. тілінен ауд. А. С. Никольский; Ред. және алғыс. хим. ғыл. д-ры А. Н. Шаминдікі — М.. — (Библиотечная серия). — Қос. тир. 100 000 дана. (ауд.)

Сілтемелер

• Официальная страница Нобелевской премии  (ағыл.)
• Наука и техника: Нобелевские лауреаты: Премия по химии