Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы

	Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы; (ҚР Президентінің жанындағы ҚР ҰҒА)
Халықаралық атауы	ағылш. National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan under the President of the Republic of Kazakhstan
Бұрынғы атауы	Қазақ КСР Ғылым академиясы (1946-1991) ; ҚР Ұлттық ғылым академиясы (1991-1996, 1999 жылдан бері)
Құрылған жылы	1946 жыл
Қайта ұйымдастырылған жылы	2022 жыл
Түрі	Коммерциялық емес акционерлік қоғам (2022 жылдан бері) ; Республикалық қоғамдық бірлестік (2003-2022)
Президенті	Ақылбек Күрішбаев
Академиктері	155
Корреспондент-мүшелері	73
Орналасқан жері	Қазақстан, Алматы
Заңды мекенжайы	050010, Алматы қаласы, Шевченко көшесі, 28
Сайты	qazscience.gov.kz

Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы — Қазақстан Республикасының жоғары ғылыми мекемесi, Қазақстандағы ғылыми-зерттеу жұмыстарының үйлестірушісі. Іргесі 1946 жылы 1 маусымда қаланған. Бас кеңсесі Алматы қаласында орналасқан.

Тарихы

1946 жылғы 31 мамырда КСРО Халық Комиссарлары Кеңесінің 1945 жылғы 26 қазандағы қаулысына сәйкес Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы, Қазақ КСР Министрлер Кеңесі және Қазақстан КП(б) ОК «Қазақ КСР Ғылым академиясын құру туралы» №439 қаулы қабылдады. Осы қаулымен Қазақ КСР Ғылым Академиясының құрылған күні – 1946 жылғы 1 маусым.

КСРО Ғылым Академиясының және ҚазКСР Ғылым Академиясының академигі Қаныш Имантайұлы Сәтбаев Ғылым Академиясының тұңғыш президенті болып сайланды.

ҚР Президентінің 1993 жылғы 21 қаңтардағы Жарлығымен^[1] Қазақстан Республикасының Ғылым академиясының қайта ұйымдастырылуының нәтижесінде Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы құрылды.^[2]

1996 жылғы 11 наурызда «Қазақстан Республикасында ғылымды мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің №2895 Жарлығымен Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы, Қазақ ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясы және Қазақстан Республикасының Ғылым және жаңа технологиялар министрлігі Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрамында Қазақстан Республикасы Ғылым министрлігі – Ғылым академиясы етіп орталық атқарушы органға біріктірілді.

1999 жылғы 12 ақпанда «Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің №34 Жарлығымен Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы республикалық мемлекеттік мекеме түрінде құрылды.

ҚР Президентінің 2003 жылғы 21 қазандағы Жарлығымен ^[3] "Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы" республикалық мемлекеттік мекемесі таратылып, "Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым академиясы" қоғамдық бірлестігі құрылды.^[4]

2022 жылы Ұлттық ғылым академиясына мемлекеттік мәртебесі қайтарылды. Бұл туралы Қазақстан Республикасының Президенті Қ. Тоқаев 2022 жылғы 1 маусымда Ұлттық ғылым академиясының 75 жылдығына арналған мерейтойлық сессиясында сөйлеген сөзінде мәлімдеді. Осылайша, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 14 желтоқсандағы № 1003 қаулысымен жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын «Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамы құрылды.

2023 жылғы 27 наурызда «Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің №152 Жарлығымен «Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы «Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамы болып өзгертілді.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 11 сәуірдегі № 281 қаулысымен Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Коммерциялық емес акционерлік қоғамды қайта атау туралы» қаулысымен Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы «Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамына айналды.^[5]

Қызметі

әлеуметтік-экономикалық даму басымдықтарына сәйкес ғылыми және ғылыми-техникалық қызметтің басым бағыттарын, сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы стратегиялық, іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердің басым бағыттарын айқындау жөніндегі ұсынымдарды тұжырымдау;
Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Ғылым және технологиялар жөніндегі ұлттық кеңеске уәкілетті орган ұсынған ғылым мен технологияларды дамытудың стратегиялық басым бағыттарына талдау жүргізеді;
бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру үшін Жоғары ғылыми-техникалық комиссияға ұсынылған ғылыми-техникалық тапсырмаларға сараптама жүргізеді;
ғылымды дамыту бойынша форсайттық (болжамдық) зерттеулерді дайындауды және жүргізуді үйлестіру;
ғылым саласында атаулы сыйлықтар мен стипендиялар алуға конкурстар өткізу;
ғылым мен техниканың әртүрлі салаларында ғылыми зерттеулер жүргізу;
ғылыми журналдар шығару;
халықаралық ғылыми және ғылыми-техникалық ынтымақтастықты дамытуға қатысу;
ғылымды танымал етуге қатысу^[6]

Академия президенттері

№	Сайланған жылы	Аты-жөні	Мамандануы
1	1946	Қаныш Сәтбаев	тау-кен ісі
2	1952	Дінмұхамед Қонаев	металлургия
3	1955	Қаныш Сәтбаев	тау-кен ісі
4	1964	Шапық Шөкин	энергетика
5	1967	Шахмардан Есенов	геология
6	1974	Асқар Қонаев	металлургия
7	1986	Мұрат Айтхожин	биология
8	1988	Өмірзақ Сұлтанғазин	математика
9	1994	Кенжеғали Сағадиев	экономика
10	1996	Владимир Школьник	ядролық физика
11	1999	Нағима Айтхожина	биология
12	2002	Серікбек Дәукеев	геология
13	2003	Мұрат Жұрынов	химия
14	2023	Күнсұлу Закария	биология
15	2024	Ақылбек Күрішбаев	ауыл шаруашылығы

Басқару органдары

Ұлттық ғылым академиясының басқару органдары:

жоғары орган – қамқоршылық кеңес;
өкілді орган – Ұлттық ғылым академиясы академиктерінің жалпы жиналысы;
консультативтік-кеңесші орган – төралқа;
атқарушы орган – басқарма.

Қамқоршылық кеңес

Кеңес төрағасын Қазақстан Үкіметі тағайындайды. Кеңес мүшелерінің саны 5 адамнан кем болмауға тиіс. Атқарушы органның мүшелері кеңеске сайлана алмайды. Кеңес отырысы жылына кемінде 1 рет өткізіледі.

Кеңестің айрықша құзыретіне мыналар жатады:

Ұлттық ғылым академиясының стратегиясы мен даму жоспарын бекіту, Ұлттық ғылым академиясының оларды іске асыру барысы туралы есептерін қарау;
ғылым және ғылыми-технологиялық саясат саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруға жәрдемдесу;
Ұлттық ғылым академиясы қызметінің тиімділігін арттыру жөніндегі ұсыныстарды тұжырымдау;
Ұлттық ғылым академиясының қызметін жүзеге асыру, Ұлттық ғылым академиясының басқару органдары қабылдаған шешімдерді орындау мәселелері жөніндегі ақпаратты қарау, сондай-ақ Ұлттық ғылым академиясының қамқоршылық кеңесінің отырыстарында мәселелерді қараудың қорытындылары бойынша Ұлттық ғылым академиясының өзге де басқару органдарына арналған ұсынымдарды тұжырымдау;
Ұлттық ғылым академиясы қызметінің нәтижелері туралы ақпаратты қарау, осындай ақпаратты қараудың қорытындылары бойынша ұсынымдарды тұжырымдау.

Академиктердің жалпы жиналысы

Жиналыс Ұлттық ғылым академиясының қызметіне жалпы басшылықты жүзеге асырады. Ұлттық ғылым академиясының бірінші басшысы жиналыс төрағасы болып табылады. Жиналысты төраға жарғыда белгіленген мерзімдерде шақырады. Жиналыс ұсынымдарын төралқа мен басқарма қарауға міндетті.

Жиналыстың айрықша құзыретіне мыналар жатады:

өтпелі төралқа мүшелерін қоспағанда, Ұлттық ғылым академиясының академиктерін, Ұлттық ғылым академиясы төралқасының мүшелерін сайлау;
құрметті атақтар мен наградалар беру;
Ұлттық ғылым академиясының стратегиясы мен даму жоспары жөніндегі ұсынымдарды тұжырымдау;
Ұлттық ғылым академиясының ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет жобаларына қатысуы жөніндегі ұсыныстарды тұжырымдау;
Ұлттық ғылым академиясы академиктерінің ғылыми және ғылыми-техникалық қызметі нәтижелерін, Ұлттық ғылым академиясының құрылымдық бөлімшелері басшылары мен жекелеген ғалымдардың баяндамаларын тыңдау және талқылау;
Ұлттық ғылым академиясы қызметінің тиімділігін арттыру жөніндегі ұсынымдарды тұжырымдау.

Төралқа

Жиналыстың қызметін төралқа қамтамасыз етеді. Ұлттық ғылым академиясының бірінші басшысы төралқа төрағасы болып табылады. Төралқа жиналыс отырысында кемінде 3 жыл мерзімге сайланады және қызметін жиналыс атынан жүзеге асырады. Төралқа құрамына сайланған адамдар қатарынан 2 реттен артық қайта сайлана алмайды. Төралқа отырыстары тоқсанына кемінде 1 рет шақырылады.

Төралқаның айрықша құзыретіне мыналар жатады:

Ұлттық ғылым академиясының академиктерін сайлау рәсімдерін ұйымдастыру;
кеңес, жиналыс қабылдаған шешімдердің орындалуын қамтамасыз ету;
Ұлттық ғылым академиясының академигі бағдарламасының орындалуына мониторингті жүзеге асыру;
Ұлттық ғылым академиясы басылымдарының (журналдарының, монографияларының) жоспарын қарау және бекіту;
Ұлттық ғылым академиясы академиктерінің төсбелгілерін, ғылыми сыйлықтар, құрметті атақтар, наградалар (медальдар) және куәліктер бекітуге ұсынымдарды тұжырымдау;
ғылым жөніндегі жыл сайынғы ұлттық баяндаманың орындалуын үйлестіру.

Басқарма

Ұлттық ғылым академиясының ағымдағы қызметіне басшылықты басқарма жүзеге асырады. Ұлттық ғылым академиясының бірінші басшысы басқарма төрағасы болып табылады. Басқарма кеңес, жиналыс және төралқа шешімдерінің негізінде және оларды орындау үшін әрекет етіп, оларға есеп береді.

Басқарманың айрықша құзыретіне мыналар жатады:

Ұлттық ғылым академиясының ұйымдық құрылымы мен штат санын әзірлеу және кеңестің бекітуіне ұсыну;
Ұлттық ғылым академиясының даму жоспарын және оның орындалуы туралы есептерді әзірлеу және кеңестің бекітуіне ұсыну;
кеңестің, жиналыстың, төралқа шешімдерінің орындалуын ұйымдастыру;
Ұлттық ғылым академиясының ғылыми жетістіктері және қызметінің өзге де нәтижелері туралы басқарма есебін бекіту;
Ұлттық ғылым академиясының филиалдары мен өкілдіктерін құру және жабу туралы шешімдер қабылдау және олардың қызметі туралы ережелерді бекіту.

Басқарма құрамы

Ұлттық Ғылым академиясының Президентін Қазақстан Республикасының Президенті қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.

Ақылбек Күрішбаев — ҚР Ұлттық ғылым академиясының президенті, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор
Асқар Жұмаділдаев — вице-президент, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор
Ләззат Ералиева — вице-президент, медицина ғылымдарының докторы, профессор
Абай Серікқанов — вице-президент, физика-математика ғылымдарының кандидаты
Дос Сарбасов — вице-президент, биология ғылымдары бойынша PhD^[7]

Академиктер тізімі

Дереккөздер

↑ "Республиканың ғылымын ұйымдастыруды және ғылыми-техникалық қуатын дамытуды жетілдіру жөніндегі шаралар туралы" ҚР Президентінің 1993 ж. 21 қаңтардағы № 1090 Жарлығы
↑ 1993-2000 жж. кезеңдегі мемлекеттік органдар туралы мәліметтер: қараңыз-Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдары (1991 ж. 16 желтоқсан - 2001 ж. 1 қаңтар). Анықтамалық. ҚР ПМ. - Алматы: БҮ "Эдельвейс", 2004. 572-573 б. (Құрастырушылардың ескертпелері).
↑ "Қазақстан Республикасында ғылыми қызметті ұйымдастыру жүйелерін жетілдіру жөніндегі шаралар туралы" ҚР Президентінің 2003 ж. 21 қазандағы № 1208 Жарлығы (Ағымдағы мұрағат).
↑ Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдары (2001-2005 жж.) Анықтамаламық: Екінші шығарылым./Қазақстан Республикасы Президентінің Мұрағаты. – Жауапты редактор: В.Н. Шепель; Алматы: “Эдельвейс” Баспа үйі: 2007. ISBN 9965-602-37-9
↑ ҚР ҰҒА тарихы
↑ Қазақстан Республикасының 2024 жылғы 1 шілдедегі № 103-VIII "Ғылым және технологиялық саясат туралы" Заңы
↑ БАСҚАРМА
↑ ҚР ҰҒА академиктері

Тағы қараңыз

Қазақстан ғалымдары

[1] "Республиканың ғылымын ұйымдастыруды және ғылыми-техникалық қуатын дамытуды жетілдіру жөніндегі шаралар туралы" ҚР Президентінің 1993 ж. 21 қаңтардағы № 1090 Жарлығы

[2] 1993-2000 жж. кезеңдегі мемлекеттік органдар туралы мәліметтер: қараңыз-Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдары (1991 ж. 16 желтоқсан - 2001 ж. 1 қаңтар). Анықтамалық. ҚР ПМ. - Алматы: БҮ "Эдельвейс", 2004. 572-573 б. (Құрастырушылардың ескертпелері).

[3] "Қазақстан Республикасында ғылыми қызметті ұйымдастыру жүйелерін жетілдіру жөніндегі шаралар туралы" ҚР Президентінің 2003 ж. 21 қазандағы № 1208 Жарлығы (Ағымдағы мұрағат).

[4] Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдары (2001-2005 жж.) Анықтамаламық: Екінші шығарылым./Қазақстан Республикасы Президентінің Мұрағаты. – Жауапты редактор: В.Н. Шепель; Алматы: “Эдельвейс” Баспа үйі: 2007. ISBN 9965-602-37-9

[5] ҚР ҰҒА тарихы

[6] Қазақстан Республикасының 2024 жылғы 1 шілдедегі № 103-VIII "Ғылым және технологиялық саясат туралы" Заңы

[7] БАСҚАРМА

[8] ҚР ҰҒА академиктері

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы (ҚР Президентінің жанындағы ҚР ҰҒА)
Халықаралық атауы	ағылш. National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan under the President of the Republic of Kazakhstan
Бұрынғы атауы	Қазақ КСР Ғылым академиясы (1946-1991) ҚР Ұлттық ғылым академиясы (1991-1996, 1999 жылдан бері)
Құрылған жылы	1946 жыл
Қайта ұйымдастырылған жылы	2022 жыл
Түрі	Коммерциялық емес акционерлік қоғам (2022 жылдан бері) Республикалық қоғамдық бірлестік (2003-2022)
Президенті	Ақылбек Күрішбаев
Академиктері	155
Корреспондент-мүшелері	73
Орналасқан жері	Қазақстан, Алматы
Заңды мекенжайы	050010, Алматы қаласы, Шевченко көшесі, 28
Сайты	qazscience.gov.kz