Уикипедия

Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев

саясаткер, дипломат, Қазақстанның 2-президенті
(Қасым-Жомарт Тоқаев бетінен бағытталды)

Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев (17 мамыр 1953 жыл, Алматы) — кеңестік және қазақстандық саясаткер, дипломат, Қазақстанның екінші Президенті (2019–).

Қасым-Жомарт Тоқаев
Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев
Тоқаев, 2024 жыл
Лауазымы
Ту
Ту
 Қазақстанның 2-Президенті
Ту
Ту
12 маусым 2019 жылдан бастап
(м. а. 20 наурыз — 12 маусым 2019)
Премьер-Министр Асқар Мамин
Әлихан Смайылов
Роман Скляр (м.а.)
Олжас Бектенов
Ізашары Нұрсұлтан Назарбаев
Ту
Ту
 Қазақстан халқы ассамблеясының төрағасы
Ту
Ту
28 сәуір 2021 жылдан бастап
Ізашары Нұрсұлтан Назарбаев
Ту
Ту
 Қазақстан Қауіпсіздік кеңесінің төрағасы
Ту
Ту
5 қаңтар 2022 жылдан бастап
Ізашары Нұрсұлтан Назарбаев
Ту
Ту
 Аманат партиясының төрағасы
Ту
Ту
28 қаңтар — 26 сәуір 2022
(1 наурыз 2022 жылға дейін Нұр Отан деп аталған)
Ізашары Нұрсұлтан Назарбаев
Ізбасары Ерлан Қошанов
Ту
Ту
 ТМД мемлекет басшылары кеңесінің 22-төрағасы
Ту
Ту
1 қаңтар — 31 желтоқсан 2022
Ізашары Александр Лукашенко
Ізбасары Садыр Жапаров
Ту
Ту
 Қазақстан Парламенті Сенатының 6-Төрағасы
Ту
Ту
16 қазан 2013 — 20 наурыз 2019
Ізашары Қайрат Мәми
Ізбасары Дариға Назарбаева
11 қаңтар 2007 — 15 сәуір 2011
Ізашары Қайрат Мәми
Ізбасары Нұртай Әбіқаев
Ту
Ту
 БҰҰ бас хатшысының орынбасары
Ту
Ту
12 наурыз 2011 — 16 қазан 2013
Ізашары Сергей Орджоникидзе
Ізбасары Микаэль Мёллер
Ту
Ту
 Сыртқы істер министрі
Ту
Ту
29 қаңтар 2002 — 11 қаңтар 2007
Ізашары Ерлан Ыдырысов
Ізбасары Марат Тәжин
қазан 1994 — 12 қазан 1999
Ізашары Қанат Саудабаев
Ізбасары Ерлан Ыдырысов
Өмірбаяны
Партиясы Партиясыз (1991–1999; 2022–)
Аманат (1999–2022)
Білімі Мәскеу мемлекеттік халықаралық қатынастар институты (1975)
Ресей СІМ Дипломатиялық академиясы (1992)
Азаматтығы  КСРО →  Қазақстан
Діні ислам
Дүниеге келуі 17 мамыр 1953 (1953-05-17) (71 жас)
Алматы, Қазақ КСР, КСРО
Әкесі Кемел Тоқаев
Анасы Тұрар Шабарбаева
Жұбайы Надежда Тоқаева
(1957 туған, ажыр.)
Балалары ұлы Тимур Кемел[1]
(1984 туған)
Сайты Президенттің ресми сайты
Әскери қызметі
Қызмет еткен жылдары 2019 жылдан бері
Әскер түрі Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері
Атағы
Жоғарғы Бас Қолбасшы
Қолтаңбасы Қолтаңбасы
Марапаттары
Қасым-Жомарт Тоқаев Ортаққорда
өңдеу Үлгі құжаттамасын қараңыз

Тоқаев, оған қоса, — Қазақстан Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы, Қауіпсіздік кеңесінің төрағасы (2022 жылдан бастап) және 2021 жылғы сәуірден бері Қазақстан халқы ассамблеясының төрағасы.

Қасым-Жомарт Тоқаев Аманат партиясының көшбасшысы (2022), екі мерзім Сенат төрағасы (2013–2019, 2007–2011), БҰҰ Бас хатшысының орынбасары (2011–2013), екі мәрте Қазақстан Сыртқы істер министрі (2002–2007, 1994–1999) және бір кезде Қазақстан премьер-министрі (1999–2002) қызметін атқарды.

Елде тұрақтылық сақталды да, саяси өзгеріс орын алды және жаңа реформалар жүрді, алайда оған қарамастан Тоқаевтың басшылығы шетелдік және жергілікті ақпарат көздерінен кейде адам құқықтарын бұзған және авторитарлық болып келеді деген сыни пікір көреді.[2] 2022 жылғы Credit Suisse құпия деректерінің жариялғаны Тоқаевтар отбасының кем дегенде 1998 жылдан бері оффшорлық активтерінің күрделі желісін басқарып жатқанын белгілі қылды.[3]

Отбасы

Толық мақаласы: Қасым-Жомарт Тоқаевтың отбасы

Қасым-Жомарт Тоқаев 1953 жылғы 17 мамырда Алматы қаласында дүниеге келген.

Әкесі Кемел Тоқайұлы Тоқаев (1923–1986) — Ұлы Отан соғысының ардагері, қазақ жазушысы. 20 жасында Киевті босату кезінде бір рота автоматшылар командирі болатын. Соғыстан кейін тұңғыш қазақстандық детектив жанрындағы жазушы ретінде қалыптасты. Ұзақ жылдар бойы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің "Жаршысы" журналында редактор болды. Анасы Тұрар Шабарбаева (1931–2000) Алматы шет тілдері педагогикалық институтында жұмыс істеген.[4] Отбасында бір ұл және екі қыз Қарлыға (1956) және Қарлығаш (1960).

Қасым-Жомарт Тоқаевтың атын ата-анасы Қасым Болтаев (Тоқаев) есімді ағасының құрметіне қойған. Қасым Қызыл әскер құрамында соғысқа аттанып, Ржев шайқасында қаза болды.[5] Соғыстан кейін Кемел Тоқаевқа Тың игеру бағдарламасына қосқан үлесі үшін медаль берілді.

Балалық шағының бір бөлігін Қасым-Жомарт Тоқаев қазіргі Жетісу облысының Қаратал ауданындағы Кәлпе ауылында өткізеді.[6] 1970 жылы Алматы қаласындағы Ілияс Есенберлин атындағы №25 мектепті аяқтайды. Мектеп француз тілін тереңдетіп оқытады.

1975 жылы Мәскеу мемлекеттік халықаралық қатынастар институтын "Халықаралық қатынастар" мамандығы бойынша аяқтады. Сыртқы істер министрлігінің жолдамасымен Кеңес Одағының Қытай Халық Республикасындағы елшілігінде диплом алдындағы тағылымдамадан өтеді, кейін Кеңес Одағының Сингапур Республикасындағы елшілігіне жұмысқа жолданады. 1979 жылы КСРО Сыртқы істер министрлігінің аппаратына оралды.

1983–1984 жылдар аралығында Бейжің тілтану институтында тағылымдамадан өтті. 1984–1985 жылдар аралығында КСРО Сыртқы істер министрлігінде қызмет атқарып, кейіннен Кеңес Одағының Қытай Халық Республикасындағы елшілігіне жіберілді. Онда 1991 жылға дейін екінші хатшы, бірінші хатшы және кеңесші лауазымдарында қызмет атқарды. 1989 жылы КСРО Бас хатшысы Михаил Горбачев Қытайға жасаған сапары кезінде Дэн Сяопинмен болған келессөздерде аудармашы болды[7].

1992 жылы Ресей Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясын тәмамдады.[8]

1998 жылы тарих ғылымдарының кандидаты ретінде "Қазақстанның сыртқы саясатындағы Азия-Тынық мұхит елдірі" тақырыбында кандидаттық диссертациясын қорғады. Ал 2001 жылы саяси ғылымдар докторы ретінде "Жаңа жаһандық тәртіп заманында Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты" тақырыбында докторлық диссертациясын қорғады[9].

Саяси қызметі

Сыртқы істер министрінің орынбасары (1992–1994)

1992 жылғы наурызда Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан Сыртқы істер министрінің орынбасары болып тағайындалды.

1993 жылы ол Қазақстан Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары ретінде қызмет атқарды.

Сыртқы істер министрі (1994–1999)

1994 жылғы 13 қазанда Тоқаев Қазақстанның Сыртқы істер министрі болып тағайындалды.

1999 жылы наурыз-қазан аралығында Нұрлан Балғымбаев басқарған Үкіметте премьер-министрдің орынбасары.

Қазақстан премьер-министрі (1999–2002)

Толық мақаласы: Қасым-Жомарт Тоқаев үкіметі
 
Премьер-министр Тоқаев (сол жақта) пен Ресей премьер-министрі Владимир Путин, 19 қаңтар 2000

1999 жылғы наурызда Тоқаев Қазақстан премьер-министрінің орынбасары болып тағайындалды.

1999 жылғы қазанда ол, Парламенттің қолдауымен және Президент жарлығымен Қазақстан премьер-министрі болып сайланды. Премьерлігі тұсында елдің ЖІӨ өсімі 2001 жылы 13.5% өссе, инфляция 11.2% азайды.[10]

2001 жылғы 20 қарашада Хабар тікелей эфирінде, Тоқаев президент Нұрсұлтан Назарбаевты егер өзі «интригант» деп атаған бірнеше мемлекеттік шенеунікті жұмыстан босатпаса, премьер-министр қызметінен кетемін деп мәлімдеме жасады. Аталған «кәсіби емес» шенеуніктер қатарында премьер орынбасары Ораз Жандосов, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Әлихан Бәйменов, Павлодар облысының әкімі Ғалымжан Жақиянов және Қорғаныс министрінің орынбасары Жаннат Ертілесова болды. Оларды Тоқаев атқарушы билікті орталықсыздандырғысы келеді және демократизацияға кедергі жасап жатыр деген айыптар тақты.[11] Тоқаевтың сөзінен кейін Назарбаев үкіметтің 6 мүшесін, соның ішінде Жандосов, Жақиянов және Ертілесованы қызметтерінен босатты.[12]

Мемлекеттік хатшы (2002–2007)

 
Тоқаев (сол жақтан бірінші отырған) және Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев (үшінші), 9 қыркүйек 2004, Вена, Аустрия

Сыртқы істер министрі ретінде Тоқаев жаһандық ядролық қару-жарақты таратпау үдерісіне белсенді атсалысты. 1995 және 2005 жылдары ол Нью-Йорктағы Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа шолу конференцияларына қатысты. 1996 жылы ол Нью-Йоркта Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шартқа және 2005 жылы Семейде Орталық Азия ядросыз аймағы шартына қол қойды.

Тоқаев Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының және Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының Сыртқы істер министрлері Кеңесінің төрағасы болып сайланған және Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының 10 сессиясына қатысқан.

Сенат төрағасы (2007–2011)

 
Қасым-Жомарт Тоқаев, Сергей Лавров пен Джон Керри, 13 қыркүйек 2013

2007 жылғы қаңтарда Тоқаев Қазақстан Парламенті Сенатының төрағасы болып сайланды.

2008 жылы Сенат төрағасы ретінде, ол ЕҚЫҰ Парламенттік ассамблеясының вице-президенті болып сайланды. Ол бұл қызметте 15 сәуір 2011 жылға дейін болды.

БҰҰ Бас хатшысының орынбасары

 
Тоқаевтың БҰҰ Еуропалық экономикалық комиссиясы алдында сөз сөйлеуі, 1 қазан 2012

2011 жылғы наурызда Қасым-Жомарт Тоқаев БҰҰ Бас хатшысының орынбасары, БҰҰ Женевадағы бөлімшесінің Бас директоры, сондай-ақ Қарусыздану жөніндегі конференцияда БҰҰ Бас хатшысының жеке өкілі болып тағайындалды. Сонымен қатар ол Қарусыздану жөніндегі конференцияның Бас хатшысы лауазымын атқарды.

Тоқаевтың саясаттану ғылымдарының докторантурасы бар. Ол — тоғыз кітаптың және халықаралық қатынастар туралы біршама мақаланың авторы. Ресейлік биографиялық институт оған «2018 жылғы Жыл адамы» атағын берді.

Сенат төрағасы (2013–2019)

2013 жылғы 16 қазанда ол Қазақстан Сенатының төрағасы болып қайта сайланды, Тоқаевтың кандидатурасына сенаторлар бір ауыздан дауыс берді.[13]

2016 жылғы жер мәселесі жайлы наразылық шаралары кезінде Тоқаев елдегі жер мәселесін шешу сын көзімен қарау керек деді.[14]

Президенттігі (2019–)

Толық мақаласы: Қасым-Жомарт Тоқаевтың президенттігі
Толық мақаласы: Қасым-Жомарт Тоқаевтың жасаған халықаралық сапарларының тізімі

2019 жылғы 19 наурызда Қазақстан президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев өкілеттігін өз еркімен тоқтататынын мәлімдеді.[15] Конституция бойынша бұл жағдайда Президент міндетін Сенат төрағасы атқарады.[16] 20 наурызда Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан президенті міндетін атқарушысы ретінде ант қабылдады.[17] Инаугурациясының аяқталғаннан кейін Астана қаласының атауын Назарбаевтың құрметіне Нұр-Сұлтан болып өзгертуді ұсынды. Парламент сол күні қаланың жаңа атауын бекітті[18][19][20]. 23 сәуір күні Нұр Отан партиясы Қ.Тоқаевты кезектен тыс президент сайлауына үміткер ретінде ұсынды. Президент сайлауы сол жылғы 9 маусымда өтті. Президент сайлауында жалпы дауыстың 70,96% жинады.[21] 12 маусымда жаңа сайланған Президент ретінде ант беріп, ресми түрде қызметке кіріседі. Иннаугурация Нұр-Сұлтанның Тәуелсіздік сарайында өтті.[17]

2021 жылғы сәуірден бастап Қазақстан халқы ассамблеясының төрағасы, ал 2022 жылғы қаңтардан бастап Қазақстан Қауіпсіздік кеңесінің төрағасы болды. Осы уақытта Нұр Отан партиясының төрағасы ретінде сайланып, сәуір айында партиядан шығатынын мәлімдеді. Алғашқы кезеңде бірнеше әлеуметтік-экономикалық реформалар жасалды, соның қатарында мұғалімдердің еңбекақысын көтеру, әлеуметтік жағынан осал отбасылырының несиелерін кешіру, өлім жазасына тиым салу, жергілікті өзін өзі басқаруды күшейту, саяси партиялар мен сайлау туралы заңдарға өзгерістер енгізілді.

2022 жылғы қаңтарда Қазақстанда жаппай қарсылық митингтері өтті. Ақтау мен Жаңаөзен қалаларында жергілікті халық газдың екі есе өсуіне наразылық білдірді. Кейін минингті қолдау Қазақстанның басқа қалаларында да басталды. Асқар Мамин басқарған үкімет оставкаға жіберілді. Жаңа үкіметтің премьер-министрі ретінде Әлихан Смайылов тағайындалды.

Қаңтар оқиғасынан кейін Қасым-Жомарт Тоқаев жаңа өзгерістер және трансформация туралы хабарлады. Наурыз айында Қазақстан халқына жасаған жолдауында елдің саяси жүйесін модернизациялау мен демократизациялау мақсатында Конституцияға өзгерістер енгізуді ұсынды. Сәуір айында Конституцияға өзгерістер енгізу туралы жалпыхалықтық Референдум өткізуді ұсынды. Референдумға қатысқан азаматтардың 77,18% өзгерістерді қолдады. 8 маусым күніаталған өзгерістер өз күшіне енді. Бұл өзгерістер супер президенттік басқару жүйесін мықты парламенті бар президенттік жүйеге өзгеруге ықпал етуі тиіс.

2022 жылғы 1 қыркүйекте Қазақстан халқына жолдауында алғашқы 5 жылдық президенттік мерзімінің 2024 жылы аяқталатынына қарамастан кезектен тыс президент сайлауын өткізу ұсынды. Сонымен қатар сайлаудан кейін президент өкілеттілік меозімін 5 жылдан 7 жылға ұзарту туралы және бір ғана мерзімге сайлану туралы ұсыныс енгізетінін хабарлады. 2 қыркүйек күні "Жаңа Қазақстан" деп аталатын депутаттық топ Конституцияда президент өкілеттігін сайлауға дейін өзгертіп, бір ғана мерзіммен шектеу туралы ұсыныс жасады. 13 қыркүйек күні Конституциялық кеңес ұсынылған өзгерістерді бекітті. 16 қыркүйек күні Қазақстан Парламенті Конституцияға өзгерістерді енгізу туралы заң қабылдады.

2022 жылғы 21 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев кезектен тыс президент сайлауын 2022 жылғы 22 қараша күніөткізу туралы жарлыққа қол қойды.

6 қазанда Қасым-Жомарт Тоқаев халықтық коалиция (құрамында Аманат, Ақ жол және Қазақстан халық партиясы кіретін) атынан президенттік сайлауға үміткер ретінде ұсынылды.

20 қарашада өткен президент сайлауында 81,31% дауыс жинады. 26 қараша күні жаңа сайланған президент ретінде қызметке кірісті.

2019

 
Қасым-Жомарт Тоқаев (оң жақта) пен Ресей президенті Владимир Путин, 3 сәуір 2019

2019 жылғы маусымда болған, Арыс трагедиясы деп аталып кеткен Арыс қаласындағы жарылыс сериясынан кейін Тоқаев қылмыстық іс қозғап, Ішкі істер және Қорғаныс министрліктеріне ықтимал жарылыстардың алдын алуын тапсырды да, кінәлілер жауапқа тартылады деп уәде берді.[22][23] 25 маусымда ол қаланың эвакуациялық пунктіне барып, жергілікті халықпен кездесті.[23]

Тоқаев өзінің президент ретіндегі халыққа арналған тұңғыш жолдауын 2019 жылғы 2 қыркүйекте берген. Жолдауында ол қоғамның және қауіпсіздіктің дамуына, жергілікті бизнестерді қолдауға және елдегі экономикалық дамудың орнауына біраз назар аударды.[24]

2019 жылғы қазанда Қорғаныс, Ішкі істер және Сыртқы істер министрлерін қоспағанда, министрлікке әлеуетті үміткерлердің барлығы тағайындалмас бұрын Назарбаевтың мақұлдауын алуы қажет екені белгілі болды.[25]

Сол жылғы Bek Air ұшақ апатынан кейін Тоқаев 2019 жылғы 28 желтоқсанды Ұлттық аза тұту күні қылып жариялап, кінәлілердің барлығы заң бойынша жазаланады деп уәде берді.[26]

2020

2020 жылғы ақпанда орын алған Масанчи ауылындағы ұлтаралық қақтығыстан кейін Тоқаев Қордай ауданы әкімін, Жамбыл облысы әкімінің орынбасарын және облыс пен аудан полиция басшыларын қызметінен босатты.[27] Қазақтар мен дүнгендер арасында болған ұлтаралық қақтығысты ол "екі қылмыстық топ" арасында болған қақтығыс әкеп соқты деді.[28]

Informburo агенттігіне берген сұхбатында Тоқаев Мұхтар Жәкішевтің жағдайы жайлы сөйледі: "Бұл мәселе тек соттың құзыретіне жатады. Мен, әрине, Жәкішевтің денсаулығына байланысты шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы бірнеше рет өтініш жасағанын білемін. Сот отырысы 3 наурызда өтеді. Оның шешімін күтейік, оның әділ жасалатынына күмәнім жоқ".[29] 2020 жылғы 3 наурызда Семей қалалық соты Жәкішевті шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы өтінішті қанағаттандырды. Ол 2009 жылдан бері 14 жыл түрмеде отырған еді.[30]

2020 жылғы 2 мамырда Назарбаевтың қызы Дариға Назарбаева Тоқаев жарлығымен Сенаттан және Сенат төрағасы лауазымынан босатылған еді.[31] Осы шешімнің себебі жайлы біраз теория пайда болған; біреулер оны Тоқаев саяси ықпалының көбеюімен байланыстырса, басқалар ол биліктегі элита арасындағы қақтығыстан шыққан дейді.[32][31]

1 қыркүйекте берген Халыққа жолдауында Тоқаев жоспарланған жеті реформа жайлы сөйледі. Оған қоса ол Қазақстанның әлеуметтік жүйесін оңтайландыру, өнімділікті арттыру және жасыл экономиканы құру, бизнес жағдайын теңестіру, білімге көбірек инвестиция салу және басқаруды қадағалау туралы айтты.[33]

2021

 
Түркі Мемлекеттер Ұйымының 8-саммиті, 12 қараша 2021, Ыстанбұл

2020 жылғы күзде Тоқаев 2021 жылғы парламент сайлауы өтетін күнді бекітті. Президент сөзінше, «Орталық сайлау комиссиясы мен Бас прокуратура сайлаудың заңдылығын, ашықтығын және әділдігін сақтау үшін тұрақты бақылау жүргізіп отырады».[34] Сайлау күні Тоқаев үкіметтің заңға сәйкес қызметінен босатылатынын және премьер-министр мен кабинет мүшелерін тағайындау мәселесінде жаңадан сайланған депутаттармен және партия жетекшілерімен кеңесетінін айтты.[35] Сайлау нәтижесінде биліктегі Нұр Отан партиясы қайта көпшілік партиясы болды да,[36] Асқар Мамин премьер-министр болып қайта сайланды.[37] Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының (ЕҚЫҰ) сарапшылары «сайлау еш бәсекесіз өтті» және «саяси партияның барлығы да биліктегі партияның жобаларын қолдай береді, сайлаушылардың таңдайтын еш саяси альтернативасы жоқ» деген.[38]

2021 жылғы 28 сәуірде Назарбаев Қазақстан халқы ассамблеясының (ҚХА) төрағасы қызметінен кетті. Оның ізбасары президент Тоқаев болды, оның төрағалыққа үміткерлігін ҚХА мүшелерінің көпшілігі қолдады. Тоқаев Назарбаевты «тарихи еңбегі» үшін Ассамблеяның Құрметті Төрағасы қылды.[39]

2021 жылғы 23 қарашада Назарбаевтың баспасөз хатшысы Айдос Үкібай Назарбаевтың Нұр Отан жетекшісі лауазымының Тоқаевқа беретінін жариялады.

2022

 
Әзербайжан президенті Ильхам Әлиев (сол жақта) және Қасым-Жомарт Тоқаев

2022 жылғы қаңтарда орын алған ірі наразылық шараларынан кейін Тоқаев Асқар Мамин мен оның үкіметін қызметінен босатты.[40] Бастапқыда наразылық акцияларының жұртшылықты тыныштандыруға тырысып, Тоқаев жаңа реформаларын жариялауды жоспарлаған[41] және сұйытылған табиғи газ, дизель отыны және бензин, сондай-ақ әлеуметтік маңызы бар өзге де тауарлар бағаларын бақылауды енгізген еді,[42] алайда наразылық шараларының жалғаса бергенінен Тоқаев армияға наразылық білдірушілерге қарсы күш қолдануды және «ескертусіз оқ атуды» бұйырды.[43] 11 қаңтарда Тоқаев Әлихан Смайыловты премьер-министр қылып тағайындады.[44]

2022 жылғы 16 наурызда Тоқаев конституциялық реформалардың бекітілуін және президент өкілеттіктерінің азаюын ұсынды. Оның сөзінше, елдің «суперпрезиденттік республика» жүйесінен «күші бар парламентті президенттік республикаға» көшкені жөн. 26 сәуірде ол Аманат партиясынан шықты. 5 маусымда өткен референдум нәтижесінде президентке президенттігі кезінде партия құрамында болуына тыйым салынды.[45]

Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылғы 20 қарашада өткен кезектен тыс президент сайлауында жалпы дауыстың 81,31% жинап, жеңіске жетті. 2022 жылғы 26 қарашада оның екінші ұлықтау рәсімі өтті.

2023

Тоқаев қызметке кіріскеннен кейін 2023 жылғы қаңтарда Сенат сайлауының өтетінін жариялап, бұл сайлауды «саяси жаңғыру үдерісін жоспарлы түрде жалғастырудың» бір бөлігі ретінде көретінін атап өтті де, сайлау қорытындысы бойынша «сенаттың депутаттық корпусының бір бөлігі бәсекелестік және ашықтық қағидаттары негізінде жаңарады» деді.[46] Сайлау кезінде өз үміткерлігін жариялаған 130 кандидат[47] арасынан жергілікті мәслихаттар 20-ын сенатор қылып сайлады (Конституция бойынша сенатқа әрбір облыс, республикалық маңызы бар қала мен астанадан екі депутаттан сайланады).[48] Қалған 10 кандидатты президент ұсынады, олардың жартысы халық ассамблеясының ұсынысы бойынша.

2023 жылғы 19 қаңтарда Тоқаев 7-шақырылған Мәжілісті ресми түрде тарату және кезектен тыс парламент сайлауын 2023 жылғы 19 наурызда өткізу туралы президент жарлығына қол қойды.[49] Бұл күн әдейі Наурыз мейрамы мен бұрынғы президент Нұрсұлтан Назарбаев отставкасының төрт жылдығына орай таңдалды деп есептеледі.[50] Жарлыққа қол қойған кезінде Тоқаев Мәжіліс депутаттардың жұмыстарына жоғары баға беріп, олар «жоғары кәсібиліктің, азаматтардың алдындағы жауапкершіліктің және шынайы патриотизмнің» үлгісін көрсеткенін айтты.[51] Ол сондай-ақ кезектен тыс сайлау «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» формуласымен сәйкес келетін «мемлекеттік билік институттарын жаңғыртудың» соңғы кезеңі болатынын айтты.[52] 27 наурызда сайлау нәтижесі ресми түрде жарияланды да, ең көп мандатқа ие болған партияның Аманат болғаны белгілі болды.[53] Сайлаудан кейін көп ұзамай Екінші Әлихан Смайылов үкіметі де өз қызметін бастады.[54]

15 ақпанда Тоқаев Нұрсұлтан Назарбаевтың көптеген артықшылықтарын, соның ішінде мемлекеттен өмір бойы қаржылай қолдау көру, халыққа үндеу жасау және шенеуніктерге кеңес беру құқықтарын жою туралы заңға қол қойды және оның жақын туыстарын заңды иммунитеттен айырды.[55] Көп ұзамай Назарбаев заң бойынша Елбасы құрметті атағынан да айырылды.[56]

Тоқаев 9 мамырда Мәскеуде өткен Жеңіс күніне орай өткен парадқа қатысты.[57] Бұл Ресейдің Украинаға басып кіруі басталғаннан бергі екінші Жеңіс шеруі болды, бірақ 2022 жылғы парадтан айырмашылығы, бұл жолы Мәскеудегі парадқа бірнеше шетелдік көшбасшылар,[58] соның ішінде Армения премьер-министрі Никол Пашинян, Беларусь президенті Александр Лукашенко, Қырғызстан президенті Садыр Жапаров, Тәжікстан президенті Эмомали Рахмон, Түрікменстан президенті Сердар Бердімұхамедов және Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёев қатысты.[59]

2023 жылғы маусымда Абай облысында найзағай нәтижесінде ірі өрт басталды. 11 маусымда Тоқаев облысқа ұшып келді де, сол күні елде жалпыұлттық аза тұту күнін жариялады.[60] Сол күні кешке ол өрт сөндіру кезінде қаза тапқандардың барлығын "Құрмет" орденімен марапаттады.[61] Ауқымды өрт 13 шілде күні 13:00 де толығымен сөндірілді.

2023 жылғы 3 қарашада Астанада Тоқаев төрағалық еткен Түркі Мемлекеттері Ұйымының 2023 жылғы саммиті өтті.[62]

2024

2024 жылғы наурызда, Атырауда айтқан Ұлттық Құрылтай алдындағы сөзінде Тоқаев Қазақстан елтаңбасы дизайнының өзгеретінін және жаңа дизайнның байқау арқылы таңдалатынын айтты.[63] Елтаңбаның дизайны оның «Кеңес заманындағы елтаңбаға ұқсата» бергеннен және тым «эклектрикалық», «күрделі» болғанынан өзгертілетіні де айтылды. Тоқаев оған қоса діни киімді сынады да, оны «дәстүрлі құндылыққа жасалған ашық шабуыл» деді.[63]

2024 жылғы маусымда Тоқаев сол жылғы күзде елдегі атом электр станциясының құрылысы жайлы референдум өтетінін жариялады. Референдумның өтетін нақты күнін үкіметтің өзі жариялайтын болады.[64]

Саяси реформалары

Толық мақаласы: Қасым-Жомарт Тоқаевтың президенттігі
 
Тоқаевтың үкімет мүшелері мен Мәжіліс депутаттарымен кездесуі, қаңтар 2021

2022 жылғы мамырда Тоқаев "Қазақстан Республикасында бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы",[65] "Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы",[66] "«Саяси партиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы",[67] "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы"[68] және "Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына өзгерістер енгізу туралы" заңдарына қол қойды. Ол өзінің халыққа Жолдауында «заманауи мемлекет құру үшін Қазақстан көппартиялы жүйе құруы керек» деп, биліктегі Нұр Отан партиясы басқа партиялармен көбірек ынтымақтасуы керектігін айтты.

«Халық үніне құлақ асатын мемлекет» идеясы

Тоқаев мемлекеттік саясатының маңызды элементтерінің бірі «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» идеясын (кейде Естуші мемлекет, не Тыңдаушы мемлекет) ұсыну болды, онда мемлекеттік басқару «мемлекет үшін азамат емес, азамат үшін мемлекет» деген қағиданы ұстанатын болады. Тоқаев азаматтық қоғамды тыңдайтын мемлекет концепциясын ілгерілететін саяси реформалар жүргізуді жақтады.[33] Сондай-ақ Тоқаев 2021 жылы ауылдық округтер, кенттер мен ауылдар әкімдерін тікелей сайлауды өткізуді ұсынды және ол жайлы заң жобасына 2020 жылы қол қойды.[69][70]

2021 жылғы парламент сайлауы нәтижесінде тіркелген 5 партияның үшеуі ғана Мәжілістегі мандатқа қол жеткізді. 7-Парламенттің ашылу рәсімінде Тоқаев пайыздық тосқауылдың 7% 5% түсірілгенін және "Бәріне қарсымын" таңдауының бюллетеньге қайта қойылғанын ұсынды.[71] Парламент Тоқаев ұсынған бұл конституциялық реформаларды қабылдады да, ол 2021 жылғы 25 мамырда күшке енді.[72]

Ұлттық Құрылтайдың құрылуы

2022 жылғы 14 маусымда Тоқаев Ұлттық Құрылтайды құру туралы заңға қолын қойды. Бұл орган Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің ізбасары болды.[73]

Өлім жазасы

2019 жылғы желтоқсанда Тоқаев Қазақстанның Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің екінші факультативтік хаттамасына (ағыл.)қаз. қол қоятынын айтты. Оның бұл сөзі Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің адам құқығы туралы талқысынан кейін айтылған еді. Осы жерден Тоқаев Сыртқы істер министрлігіне елдегі өлім жазасын жою шараларын белгілейтін Екінші факультативтік хаттамаға қосылу процесін бастау міндетін қойды.[74][75]

қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымындағы өкілі Қайрат Омаров хаттамаға қол қойды.[74] 2021 жылғы 2 қаңтарда Тоқаев өлім жазасын жойған заңнамаға қолын қойды.[76]

Экономикалық реформалары

Толық мақаласы: Қазақстан экономикасы
 
Мәжіліс депутаттарының алдында сөз сөйлеп жатқан Тоқаев, 2023 жылғы наурыз

Тоқаев президент болған алғашқы айларда халықтың әлеуметтік осал топтарына түсетін жүктемені азайту мақсатында банктерге үкіметтік көмек көрсетуді тоқтатты және несиелерді кешіру жүйесін енгізді.[77] 2020 жылы мұғалім, дәрігер мен әлеуметтік қызметкерлердің жалақылары өсті.[78]

COVID-19 пандемиясының себебінен шыққан жаһандық рецессия барысында Тоқаев үкіметке «барлық әлеуметтік міндеттемелерді» орындайтын дағдарысқа қарсы жоспар құруды тапсырды.[79] Жауап ретінде арзан несие, салықтық жеңілдіктер, аудитті қысқарту және жұмыспен қамтуды ынталандыру арқылы жеке сектордың ауыртпалығын жеңілдетуге бағытталған бірқатар пакеттер ашылды.[80] Пандемия өршіген сайын тауарларға инфляция өсе бастады, бұл әсіресе Қазақстанның батысында әлеуметтік және еңбек наразылығының артуына әкелді.[81] Тоқаев бұған жауап ретінде үкімет пен орталық банкті тым «дәрменсіз» деп айыптап, оларды инфляция деңгейін төмендетуге шақырып, мемлекеттік бюджеттегі ақша массасының артық мөлшерін атап өтті.[82]

2021 жылғы қыркүйекте елдегі ең төмен жалақы 2018 жылдан бері тұңғыш рет өсірілді.[83]

COVID-19 пандемиясы

Толық мақаласы: Қазақстандағы COVID-19 пандемиясы

2020 жылғы наурызда Қазақстанда COVID-19 індетінің таралуына байланысты Тоқаев 15 наурызда елде төтенше жағдай енгізді.[84]

Тоқаев ұлттық телеарна арқылы сөйлеген сөзінде «Мемлекет жұмысының тұрақтылығын қамтамасыз ету шаралары туралы» арнайы жарлыққа қол қойғанын атап өтіп, құжаттар мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін арттыруға, билік вертикалын нығайтуға және барлық қажетті шешімдерді жедел қабылдауға мүмкіндік беретінін атап өтті.[85] Вирустың таралуын тежеу үшін Тоқаев Наурыз мейрамына арналған іс-шараларды да, Жеңіс күніне арналған әскери парадты да тоқтатуға бұйрық берді.[86]

COVID-19 вакцинациясының жақтаушысы ретінде Тоқаев Денсаулық сақтау министрлігі мен бүкіл үкіметтің вакцинаны енгізудің алғашқы айларындағы баяу қарқыны үшін сынға алды.[87] Вакцинаға деген қоғамның сенімін арттыру мақсатында Тоқаев 2021 жылғы сәуірде Қазақстанда шығарылған Спутник V COVID-19 вакцинасының дозасын алды, баспасөз хатшысының айтуынша, Тоқаев нәтижеде ешқандай жанама әсер сезінбеген.[88]

Білім беру

2019 жылғы сәуірде өткен мұғалімдер конференциясында Тоқаев төрт жыл ішінде Қазақстандағы мектеп мұғалімдерінің орташа жалақысы екі есеге өсетінін мәлімдеді. Сондай-ақ ол Білім және ғылым министрлігіне аз қамтылған отбасылардағы және әлеуметтік жағдайы төмен аудандардағы мектептердегі балалардың академиялық алшақтығын жою үшін арнайы бағдарламалар әзірлеп, іске қосуды тапсырды да, әсіресе ауыл мен қала арасындағы білім берудегі теңсіздікті еңсеру қажеттігін атап өтті.[89]

Энергетика

Толық мақаласы: Қазақстан энергетикасы

Тоқаев 2019 жылғы сәуірде атом электр стансасының Қазақстанда орнатылу қажеттігін білдіріп, ел 2030 жылға қарай электр энергиясының тапшылығына тап болады деп мәлімдеді.[90]

2021 жылғы мамырда Тоқаев Төмен көміртекті даму тұжырымдамасын жариялады, бұл — 2035 жылға қарай елдің энергетикалық балансын дамыту арқылы Қазақстанның көмірге тәуелділігін азайтуды көздейтін жоба.

Экология

2019 жылғы 17 маусымда Тоқаев Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігін құрды да, тұңғыш министрі қылып Мағзұм Мырзағалиевты тағайындады.[91] Министрлікке қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, минералдық-шикізат базасын геология мен молықтыру, сондай-ақ қатты тұрмыстық қалдықтарды, су және сарқынды суларды тазарту, орман шаруашылығын қадағалау өкілеттігі берілді.[92] 2023 жылғы 4 қаңтарда министрлік ыдыратылды, орнына Индустрия және инфрақұрылымдық даму мен Экология және табиғи ресурстар министрліктеріне бөлінді.

Тоқаев Алматының ластанған ауасы жайлы алаңдайтынын айтқан.[93] Ол 2021 жылы үкіметке, қалалық әкімдікке және «Самұрық-Энерго» компаниясына стансадан шығатын зиянды шығарындыларды шектеу үшін «Алматы-2» ЖЭО-ны табиғи газға көшіру туралы түпкілікті шешімді орындауды тапсырды.[94] Алайда 2022 жылғы сараптар Алматы ауасының тазалығы жақсармай жатқанын дәлелдеді.[93][95]

Денсаулық сақтау

Толық мақаласы: Қазақстандағы денсаулық сақтау жүйесі

2020 жылғы 7 шілдеде Тоқаев «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» жаңа кодекске және «Кейбір заңнамалық актілерге денсаулық сақтау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойды, ол медицина қызметкерлерінің заңи қорғауын күшейтті, азаматтың вакцинацияға қатысты құқықтарын қайта анықтады. Сондай-ақ, кодекс электронды темекіні тұтынуға шектеу қойып, снюс пен басқа да шегілмейтін темекі бұйымдарын әкелуге, өндіруге және таратуға тыйым салды, сондай-ақ темекі өнімдерін 21 жасқа толмаған тұлғаларға өткізгені үшін әкімшілік жауапкершілік енгізді.[96]

Сыртқы саясаты

Толық мақаласы: Президент Қасым-Жомарт Тоқаев халықаралық сапарларының тізімі

Тоқаев өзінен бұрынғы президент Нұрсұлтан Назарбаев бастаған сыртқы саясатты жалғастыратынына уәде берді. Бұл саясат шетел инвестицияларын тарту, көпвекторлы сыртқы саясат жүргізу және аймақтағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын қамтиды.[97] Биліктегі алғашқы айда ол 4 мемлекет басшысымен кездесті, оның екеуін ол шетелде көрсе, қалған екеуін Нұр-Сұлтанда қарсы алды.

Ресей

Тағы қараңыз: Қазақстан-Ресей қатынастары
 
Қасым-Жомарт Тоқаев (сол жақта) пен Ресей президенті Владимир Путин, 2022 жылғы қараша
 
Жеңіс күніне арналған парад кезіндегі Тоқаев, Мәскеу, 2023 жыл

Саясаттанушы Рико Айзекстің пікірінше, Тоқаевтың Назарбаев орнын алу шешімі елдегі демократиялануға жол бермеу үшін жасалған. Айзекс ойынша елдің демократиялануы Назарбаевтың мұрасы мен елдің Ресеймен қарым-қатынасына нұқсан келтіретін еді.[98] Тоқаев қызметіне кіріскеніне кейін екі апта өткен соң, 2019 жылғы 4 сәуірде Мәскеуге өзінің алғашқы шетелдік сапарымен барып, Владимир Путинмен кездесті.[99] Сапар барысында Путин Тоқаевқа елде ұсынылып отырған атом электр станциясының құрылысына ресейлік көмек көрсетуді ұсынды.[100] 2019 жылғы маусымда Тоқаев АЭС салу туралы шешімнің жергілікті халық қалауымен, «тіпті, қажет болса референдум арқылы» да, қабылданатынын мәлімдеді.[101]

2020 жылдың соңына қарай ресейлік депутаттар Вячеслав Никонов пен Евгений Фёдоров бүкіл Қазақстан жерін Кеңес Одағының сыйлығы деді де, Ресей бұл жерді жалға берген деген тұжырым жасады.[102] Бұл тұжырымдар Қазақстанның Сыртқы істер министрлігі тарапынан реакция тудырды, министрлік «арандатушылық» тудыратын бұл шабуылдар салдарынан екі ел арасындағы қарым-қатынас бұзыла алатынын айтты.[103] Тоқаев Егемен Қазақстанға берген сұхбатында "бірнеше шетел азаматының" екі ел арасындағы қатынастарды "нашарлағысы" келетінін айтқан және "Қазақстанға осы ірі жерді ешкім сыйлап бермеген" деген.

Ресейдің Украинаға басып кіруінен кейін Тоқаев Ресейдің Донецк және Луганск Халық Республикалары атты қуыршақ мемлекеттерін мойындамайтынын айтқан. Оның сөзінше "біз Тайваньды да, Косовоны да, Оңтүстік Осетияны да, Абхазияны да мойындамаймыз. Бұл принципті Луганск пен Донецктің квазимемлеттік құрылымына да қолданамыз".[104]

Тоқаев сондай-ақ Қазақстанның Ресейге қарсы салынған Батыс елдер санкцияларын орындайтынын және бұл елдің «Ресей мен Беларуське қойылған шектеулерді сақтайтынын» атап өтті.[105]

2023 жылғы 9 мамырда ол Мәскеудегі Жеңіс күніне арналған парадқа қатысып, Ресей президенті Владимир Путинмен кездесті.[106]

Қытай

Тағы қараңыз: Қазақстан-Қытай қатынастары
 
2019 жылғы Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының саммитіндегі Тоқаев

Тоқаев 2019 жылғы қыркүйекте Қытайға екі күндік мемлекеттік сапармен барды. Онда ол Бейжіңде Төраға Си Цзиньпинмен кездесті, кездесу барысында екі көшбасшы да тұрақты жан-жақты стратегиялық серіктестік құруға келісті.[107] Бейжің университетіне сапары барысында ол өзінің бұрынғы тіл оқытушысы Лю Шициньмен, сондай-ақ бірнеше қазақстандық студентпен кездесті. Шицинь Тоқаевты қытай тілін жетік меңгерген «көпшіл, белсенді, жылдам» және «ең жақсы студенттерінің бірі» деп сипаттады.[108]

Посткеңестік кеңістік және Орталық Азия

Тағы қараңыз: Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы, Армения-Қазақстан қатынастары, Әзербайжан-Қазақстан қатынастары, Қазақстан-Қырғызстан қатынастары және Қазақстан-Өзбекстан қатынастары
 
2022 жылғы Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының саммиті

2019 жылғы 14 сәуірде Тоқаев көршілес Өзбекстанға жол алып, президент Шавкат Мирзиёевпен келіссөздер жүргізді. Бұл «екінші президенттердің» тұңғыш кездесуі еді.[109] 16–17 мамыр күндері Тоқаев 12-Астаналық экономикалық форумға бірнеше мемлекет басшыларын, соның ішінде Армен Саркисян мен Мамука Бахтадзені шақырған. Саммиттің бастауында Нұрсұлтан Назарбаев болған.[110] Ол сондай-ақ 29 мамырда Еуразиялық Экономикалық Одақ пен Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңес саммитіне Ресей, Қырғызстан, Беларусь, Тәжікстан, Армения және Молдова өңірлік басшыларын қабылдады.

2019 жылдың аяғында Қырғызстанға сапары кезінде ол Бішкектегі қырғыз жазушысы Шыңғыс Айтматовтың мұражай-үйінде болып, марқұм жазушының жұбайымен кездесіп, 1989 жылы Бейжіңде Айтматовпен алғашқы кездесуін еске алды.[111]

Екінші Таулы Қарабақ соғысы орын алғанда Тоқаев Арменияның өз әскерилерін даулы аймақтан шығарғанын талап етті.[112]

Еуропа

Тағы қараңыз: Қазақстан-Еуропа Одағы қатынастары
 
Тоқаев пен Украина президенті Володимир Зеленський, БҰҰ Бас ассамблеясы, Нью-Йорк, 25 қыркүйек 2019

Сыртқы істер министрі ретінде Тоқаев 2006 жылғы 3–4 қазанда Берлин, Германияға сапар жасап, Еуропалық парламент Сыртқы істер комитетінің алдында сөз сөйледі. Сөйлеген сөзінде Тоқаев 2009 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымын (ЕҚЫҰ) жетектеуге Қазақстанның үміткерлігін ұсынды. Ол өз сөзінде Еуропа Одағы, Қытай және Үндістан арасындағы энергия көздерін қамтамасыз ету жолындағы бәсекені талқылап, Қазақстан «мұнай өндіруді ұлғайтуға қабілетті өте аз елдердің бірі және осылайша Қазақстан жаһандық және еуропалық нарықтар үшін маңызды баламалы энергия жеткізушісі бола алады» деді. Ол, оған қоса Әзербайжан арқылы өтетін Транскапсийлік газ құбырының құрылуына қарсы шықты; бұл жобаның орындалуын Каспий теңізімен шектесетін басқа елдердің қарсылығының ықтималдығына байланысты ЕО шенеуніктері қалаған еді.[113] Германиялық Сыртқы істер кеңсесінің өкілі Гернот Эрлер Қазақстанның 2009 жылы ЕҚЫҰ президенті болғанын қолдаса, португалиялық социалистік депутат Ана Гомес Тоқаевқа "Министр, сіз ЕҚЫҰ төрағалығына үміткерсіз. Дегенмен, ЕҚЫҰ сіздің өткен сайлауларыңыз шынайы сайлаудың халықаралық стандарттарына сай келмейтінін айтты. Біз еліңіздегі саяси оппозицияның жаншылып жатқанын естіп жатырмыз, тіпті діни топтардың жаншылып жатқанын да естиміз" деді. Тоқаев Қазақстандағы саяси оппозициялық күштер өздерінің әлсіз тұстарына байланысты «үкіметке қарсы тұра алмайтынын» айтқан да, қазақстандықтар демократия туралы «білім алуы» қажет, [олар үшін] бұл концепция шетелдік келеді. Тоқаев сөзінше үкімет діни толеранттықты приоритет қылып көреді. Ол ЕҚЫҰ жасаған сайлау туралы есепті «техникалық қиыншылықтары болған» деген және «әділ жасалмағаны» үшін сынаған да, бәрін «өзара түсіністікке» шақырды. Ол одан әрі оның үкіметі «Орталық Азияда орналасқан ел ретінде өкіл ретінде үлкен үлес қоса алады» деп сенетінін айтты.[113]

2019 жылғы 4 желтоқсанда Германияға жасайын деген мемлекеттік сапарының алдында Тоқаев Неміс толқынына сұхбат берген еді. Ол жерде ол Германияны "Қазақстанның аса маңызды Еуропалық әріптесі" деп атады.[114] Сол сұхбатында ол Ресей Федерациясының Қырымды аннексиялауын басып алу деп есептемейтінін айтып, сонымен бірге «Ресей басшылығының даналығына сенетінін» айтты, осы үшін сынға алынды да, Украина Сыртқы істер министрлігі осы сөзі үшін Қазақстанға қарсы демарш жариялаған еді.[115]

АҚШ

Тағы қараңыз: АҚШ-Қазақстан қатынастары
 
Тоқаев (оң жақта) пен АҚШ Мемлекеттік хатшысы Энтони Блинкен, 28 ақпан 2023

Тоқаев 2006 жылғы 25 қыркүйекте Уолдорф-Астория қонақүйінде АҚШ Мемлекеттік хатшысы Кондолиза Райспен және АҚШ Мемлекеттік хатшысының адам құқықтары жөніндегі көмекшісі Барри Лоуэнкронмен кездесті. Associated Press агенттігінің журналисі Энн Гиранның айтуынша, кейбір сарапшылардың пікірінше, Қазақстандағы саяси жағдайдың нашарлауына қарамастан, АҚШ Қазақстанмен қарым-қатынасын жақсартқысы келеді. Қазақстандық мұнай өндірісі айтарлықтай өседі деген болжамдар болған және Қазақстанды басқа Орталық Азия елдерімен салыстырғанда «тым авторитарлық, тым тұрақсыз, тым кедей емес» деп сипаттаған. Тоқаевпен кездесудің алдында Райс келіссөз барысында адам құқығы, не энергетиканың «қайсы бірінші орынға келеді» деген сұраққа ол жауап беруден бас тартты.[116]

Президент болғанынан кейін Тоқаев Қазақстанның стратегиялық одақтастарымен, соның ішінде Америка Құрама Штаттарымен, бар дипломатиялық қатынастарды жалғастыра берді. 2020 жылғы 2 ақпанда ол Нұр-Сұлтанда АҚШ Мемлекеттік хатшысы Майк Помпеомен кездесті, келіссөздер барысында екі ел арасындағы қатынастарды жақсартудың және сауда, инвестиция, IT-технология, демократиялық құндылықтарды күшейтудің және терроризмге қарсы күрестің маңызы айтылды.[117] Кейбір аналитиктердің ойынша, Помпеоның Қазақстанға сапары Қытайдың елдегі ықпалына қарсы жасалған еді, өйткені Помпео бұдан бұрын Шыңжаңдағы лагерьлердің құрбаны болған этникалық қазақ отбасыларымен кездесіп, Тоқаевты этникалық ұйғырлар мен қазақтарды қудалауы үшін Қытайға қысым көрсетуге шақырды.[118]

Саяси көзқарасы

Тоқаевты жергілікті және халықаралық биліктегі тәжірибесі бар «ұстамды консерватор» деп сипаттайды.[119] Сонда да The Wall Street Journalға берген сұхбатында Тоқаев өзін «реформашы» қылып сипаттады да, саяси реформасыз экономикалық реформалар болмайды деген.[120]

The Diplomat басылымының жазуынша, Тоқаевтың саяси капиталы Назарбаевтың қолдауынан асып түспеді, бұл оған бизнес-элитадан, мемлекеттік қызметшілерден және саяси институттардан қолдау мен сенім алуға мүмкіндік берді.[121] Осы себепті Тоқаев «Назарбаевтың саяси тумасы»[122] деп сипатталды және оның қарсыластары мен сыншылары оны «жиһаз» (орыс. мебель) деп атады, бұл келемеждік терминді алғаш рет 2019 жылы қуғындағы қазақстандық кәсіпкер Мұхтар Әблязов ойлап тапқан еді.[123][124]

Сыбайлас жемқорлық

Тоқаев сыбайлас жемқорлыққа қатысты өзінің көзқарасын сипаттап, оны «ұлттық қауіпсіздікке тікелей залал» деп атады да, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі әкімдердің ірі жауапкершілігін айтып кетті.[125] 2019 жылғы 28 қарашада мекемедегі жоғары лауазымды тұлғалар сыбайлас жемқорлыққа кінәлі деп танылса, мүше болған министр мен әкімдерді отставкаға кетуге міндеттейтін заң жобасы бекітілді.[126]

Орыс тілі

Президент ретінде Тоқаев қазақстандық жұртшылықты қазақ тілін үйренуге шақырып, оны «әрбір қазақстандықтың міндеті» деп атады.[127] Сонымен қатар, ол қазақ тілінің рөлін күшейту орыс тіліне нұқсан келтірмеу керек деп есептей отырып, бұл мәселені дұрыс қарастырмаған жағдайда «түзетілмейтін зардаптар» бола алатынын айтты да, Украинадағы ұлтаралық қақтығыстарды атап кетті.[128] 2023 жылғы 13 қазанда Қасым-Жомарт Тоқаев ТМД елдері арасындағы қатынаста орыс тілінің "ерекше рөлі" туралы айтқан.[129]

Ресей президентінің баспасөз қызметінің мәліметінше Тоқаев «орыс тілін дамыту үшін халықаралық ұйым құрылуын ұсынды». Қазақстан президентінің ресми сайты бұл жайлы хабарлаған жоқ.[130] 2023 жылғы 18 қазанда Тоқаев бұл халықаралық ұйым жобасын мақұлдады да, бұл шешімді «тарихи шешім» деді.[129]

Өз өмірі

Қасым-Жомарт Тоқаевтың жұбайы (некеде 1980–2020,[дереккөзі?] ажырасқан) Надежда Давыдовна Тоқаева (27 қыркүйек 1957 жылы туған) болған. Ол — Женевадағы Біріккен Ұлттар Ұйымы кеңсесі Әйелдер Гильдиясының бұрынғы құрметті президенті (2011–2012), Қазақстанның бірінші ханымы (2018–2020). Мәскеу тарих және мұрағат институтының түлегі, Ресей азаматы.

Тоқаевтардың ұлы Тимур Кемел (1984 жылы туған) — БЭСК Холдинг компаниясының, Қараоба-2005 және Kazakhstan Tungsten & Molybdenum Company ЖШС құрылтайшыларының бірі, Кемел Тоқаев атындағы қайырымдылық қорын басқарады. Леман колледжінің (Женева, Швейцария), Вебстер университетінің (Беллевю, Швейцария) және Ресей Сыртқы істер министрлігі Дипломатиялық академиясының түлегі. Саясаттану ғылымдарының кандидаты (2009 жылдан бастап). Әйелі — Елдана Сейітқәліқызы Шалабаева (Бәтима Зәуірбекова мен Сейітқәлі Шалабаевтың қызы).[131][132][133]

Қасым-Жомарт Тоқаевтың қарындасы Қарлыға Кемелқызы Ізбастина (Тоқаева; 19 қыркүйек 1956 жылы туған) — Аби Петролеум Кэпитал ЖШС директоры. Күйеуі Теміртай Ізбастин (10 қыркүйек 1957 жылы туған) — Қазақстанның Болгариядағы елшісі (2019–2022) және Дипломатиялық миссиясының басшысы (2009-2019).

  • Қызы Дана Теміртайқызы Медеуова (1978 жылы туған) Болгариядағы Dami Investment, Dami International, SD Property Investments компанияларына иелік етеді.
  • Үлкен ұлы (1981 жылы туған) Қаныш Теміртайұлы Ізбастин — БРК-Лизинг (2008–2012), KazExportGarant экспорттық несиені сақтандыру корпорациясының (мамыр–қараша 2012), ҚазАгроҚаржы (2015–2021) төрағасы. Әйелі Ботагөз Қозыкөрпешқызы Қарбузова (1982 жылы туған; Қозы-Көрпеш Жапарханұлы Қарбузовтың қызы) — КЕҢСЕ 99 ЖШС директоры. Балалары: Сара Айлэн (2009), София (2011), Салма (2013).
  • Ортаншы ұлы Мұхамед Теміртайұлы Ізбастин (1983 жылы туған) — TSM Group құрылтайшысы, Кемел Тоқаев атындағы қайырымдылық қорын еншілес басқарады. Қазақстандық Forbes журналы бойынша 2022 жылғы ең ықпалды 50 кәсіпкердің қатарына кіреді.
  • Кіші ұлы Бекет Теміртайұлы Ізбастин (1984 жылы туған) - PSA бас директоры.

Қасым-Жомарт Тоқаевтың басқа қарындасы Қарлығаш Кемелқызы Тоқаева (1960 жылы туған) — саясаттану ғылымдарының кандидаты. Екеуінің тағы екі ағайындысы бар; Қанат пен Бақыт.

Тоқаев — полиглот, қазақша, орысша, ағылшынша, қытайша және французша сөйлейді[134] және Қазақстанның үстел теннисі федерациясының 13 жыл бойғы президенті болған.[135]

Тоқаев өз туған күнін тойламайтынын айтқан. Бұл президент отбасында туған күн тойлау дәстүрінің болмауына байланысты қалыптасқан.[136]

Швейцариялық Public Eye ұйымының мәліметі бойынша, 2010 жылдары Тоқаевтың ұлы Тимур мұнай және металл өндіру саласында бизнеске ие болған.[137] 2021 жылғы желтоқсанда Алексей Навальныйдың командасы Ресейдің жылжымайтын мүлік тізіліміне зерттеу жүргізгенде Тоқаев туыстарының ресейлік мүлкі туралы деректердің Росреестрден жойылғанын анықтады.[138][139]

Кітаптары

  • «Организация Объединенных Наций: полвека служения миру» (1995),
  • «Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации» (2000),
  • «Дипломатия Республики Казахстан» (2001)
  • «Слово об отце» (2005),
  • «Свет и тень» (2007),
  • «Он делает историю» (2010).

Марапаттары

Мемлекеті Жылы Марапаты Дереккөзі
  Қазақстан 1996 Парасат ордені [140]
  Қазақстан 1998 Астана медалі
  Қазақстан 2001 Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалі
  ТМД 2003 «Достық ағашы» медал (ПАА) [141]
  Қазақстан 2004 Назарбаев ордені [142]
  Ресей 2004 Достық ордені [143]
  Қазақстан 2005 Медаль «10 лет Конституции Республики Казахстан»
  Қазақстан 2006 Қазақстан Конституциясына 10 жыл медалі
  Қазақстан 2008 Астанаға 10 жыл медалі
  ТМД 2007 Достастық ордені (ПАА) [144]
  Украина 2008 3-дәрежелі Кінәз Ярослав Мудрый ордені [145]
  Қазақстан 2011 Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл медалі
  ТМД 2011 Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының грамотасы [146]
  Қазақстан 2014 Отан ордені
  Ресей 2014 «Федерация Кеңесі. 20 жыл» медалі
  Қазақстан 2015 Қазақстан Конституциясына 20 жыл медалі
  Қазақстан 2016 Медаль «25 лет независимости Республики Казахстан»
  Сербия 2016 1-дәрежелі Серб туы ордені [147]
  ТМД 2017 «ТМД ПАА. 25 жыл» медалі [148]
  Ресей 2017 Кавалер ордена Почёта [149]
  Қазақстан 2018 Астанаға 20 жыл медалі
  Қазақстан 2019 Қазақстан Президентіне арналған дәрежелі Алтын Қыран ордені
  Қазақстан 2021 Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 30 жыл медалі
  Түрікменстан 2021 Түрікменстан Президенті «Битараплык» ордені [150]
  Татарстан 2022 «Дуслык» ордені [151]
  Ресей 2022 Александр Невский ордені Бас тартты[152]
  Қырғызстан 2022 1-дәрежелі Манас ордені Бас тартты[153]
  Қазақстан Нәзір Төреқұл атындағы медаль
  Ресей А.М. Горчаковтың естелік медалі

Құрметті атақтары

Тағы қараңыз

Дереккөздер

  1. ↑ Стало известно, какую фамилию носит сын Токаева  (орыс.). nur.kz (3 декабря 2019). Тексерілді, 18 қазан 2024.
  2. ↑ Rittmann, Mihra және Dam, Philippe Is EU serious about human rights in Kazakhstan?  (ағыл.). Human Rights Watch (25 November 2021). Тексерілді, 10 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі Wayback Machine мұрағатында
  3. ↑ The Offshore Secrets of Kazakhstan’s President Tokayev  (ағыл.). OCCRP. Тексерілді, 10 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі Wayback Machine мұрағатында
  4. ↑ Қасым-Жомарт Тоқаевтың руы кім – президент туралы қызықты деректер  (қаз.). sputniknews.kz (20 наурыз 2019). Тексерілді, 1 қараша 2022.
  5. ↑ Төлеуов, Бек Тоқаев – 68. Әкесі есімін ағасының құрметіне қойған, Жириновскиймен бір мектепте оқыған  (қаз.). BAQ.kz (17 мамыр 2021). Тексерілді, 10 ақпан 2024.
  6. ↑ Улица Токаева. Аул детства нового Президента  (орыс.). tengrinews.kz (23 марта 2019). Тексерілді, 1 қараша 2022.
  7. ↑ Биография Касым-Жомарта Токаева, избранного президентом Казахстана. Тексерілді, 2024 жылғы 9 наурыз.
  8. ↑ Что известно о новом президенте Казахстана Касыме-Жомарте Токаеве. vedomosti.ru (19 наурыз 2020). Тексерілді, 27 қазан 2022.
  9. ↑ Токаев, Касым-Жомарт Кемелулы. Биография Президента Казахстана. Энциклопедия ТАСС.
  10. ↑ Как премьер-министр Токаев вытаскивал экономику из кризиса  (орыс.). zakon.kz (7 мая 2019). Тексерілді, 1 қараша 2022. Мұрағат көшірмесі Wayback Machine мұрағатында
  11. ↑ Премьер-министр Казахстана предлагает президенту страны освободить от должности ряд членов правительства, угрожая в противном случае уйти в отставку  (орыс.). РИА Новости (20 ноября 2001). Тексерілді, 1 қараша 2022. Мұрағат көшірмесі Wayback Machine мұрағатында
  12. ↑ Brauer, Birgit World Briefing | Asia: Kazakhstan: President Fires Reform Advocates  (ағыл.). The New York Times (23 November 2001). Тексерілді, 1 қараша 2022. Мұрағат көшірмесі Wayback Machine мұрағатында
  13. ↑ Касымжомарт Токаев единогласно избран спикером сената PК  (орыс.). Forbes (16 октября 2013). Тексерілді, 11 ақпан 2024.
  14. ↑ Токаев: Стоит критически подойти к вопросу об аренде земли  (орыс.). Forbes (29 апреля 2016). Тексерілді, 11 ақпан 2024.
  15. ↑ Назарбаев өкілеттігін тоқтату туралы шешім қабылдады. Халыққа үндеуінің толық мәтіні  (қаз.). infomburo (19 наурыз 2019). Тексерілді, 13 ақпан 2024.
  16. ↑ Қазақстан Республикасының Конституциясы  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты. Тексерілді, 13 ақпан 2024.
  17. ↑ a b Қазақстан тарихындағы екінші президент ант беріп, ресми түрде қызметіне кірісті  (қаз.). SPUTNIK (12 маусым 2019). Тексерілді, 13 ақпан 2024.
  18. ↑ Новый глава Казахстана предложил переименовать Астану в Нурсултан  (орыс.). регнум (21 марта 2019). Тексерілді, 13 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 21 наурыздың 2019 Wayback Machine мұрағатында
  19. ↑ Елорда енді Нұр-Сұлтан деп аталады  (қаз.). Егемен Қазақстан (21 наурыз 2019). Тексерілді, 13 ақпан 2024.
  20. ↑ Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына ант берді  (қаз.). Хабар. Тексерілді, 13 ақпан 2024.
  21. ↑ Тоқаев билігі кезіндегі баспасөз еркіндігінің ахуалы  (қаз.). Азаттық радиосы (3 мамыр 2020). Тексерілді, 13 ақпан 2024.
  22. ↑ Қасым-Жомарт Тоқаев Арыстағы оқиғаға байланысты Түркістан облысына барады  (қаз.). Егемен Қазақстан (24 маусым 2019). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  23. ↑ a b Қасым-Жомарт Тоқаев Арыс қаласындағы эвакуациялық пунктке барды  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (25 маусым 2019). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  24. ↑ Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (2 қыркүйек 2019). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  25. ↑ Kazakhstan's Nazarbayev to Confirm Ministers, Governors: Decree  (ағыл.). US News (21 October 2019). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  26. ↑ President Tokayev declares December 28 a National Day of Mourning  (ағыл.). kazinform (27 December 2019). Мұрағат көшірмесі Wayback Machine мұрағатында
  27. ↑ «Масаншы оқиғасы»: 4 шенеунік қызметінен босатылады  (қаз.). КУРСИВ (10 ақпан 2020). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  28. ↑ Әуезов, Жолдас және Potter, Mark Kazakh President says smuggler gangs behind deadly ethnic clashes  (ағыл.). Reuters (1 March 2020). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  29. ↑ Касым-Жомарт Токаев: Все национальности, проживающие в Казахстане, по сути являются единой нацией  (орыс.). informburo (29 февраля 2020). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  30. ↑ Ақаева, Хадиша Мұхтар Жәкішев бостандыққа шықты. Түрме алдындағы кездесу  (қаз.). Азаттық радиосы (19 наурыз 2020). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  31. ↑ a b Панниер, Брюс Дариға Назарбаеваның орнынан кетуінің астары неде?  (қаз.). Азаттық радиосы (5 мамыр 2020). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  32. ↑ Гункель, Елена Токаев указом снял дочь Назарбаева с поста спикера сената  (орыс.). Неміс толқыны (2 мая 2020). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  33. ↑ a b Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2020 жылғы 1 қыркүйек  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (1 қыркүйек 2020). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  34. ↑ Мәжіліс сайлауы 2021 жылғы қаңтарда өтеді — Президент Жарлығы  (қаз.). Qazaqstan (21 қазан 2020). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  35. ↑ Сатыбалдина, Әсел President Tokayev Casts Vote at Kazakh Parliamentary Election  (ағыл.). The Astana Times (10 January 2021). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  36. ↑ Мамашұлы, Асылхан "Қоғаммен санаспай жасақталды". Мәжілістің жаңа құрамына сарапшылар не дейді?  (қаз.). Азаттық радиосы (14 қаңтар 2021). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  37. ↑ Құрмаш, Аягөз Асқар Мамин Премьер-министр болып қайта сайланды  (қаз.). BAQ.kz (15 қаңтар 2021). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  38. ↑ Putz, Catherine Nur Otan Tops Kazakh Parliamentary Election That ‘Lacked Genuine Competition’  (ағыл.). The Diplomat (11 January 2021). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  39. ↑ Елбасы ҚХА құрметті төрағасы болды  (қаз.). Қазақстан халқы ассамблеясының ресми сайты (28 сәуір 2021). Тексерілді, 20 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 23 тамыздың 2022 Wayback Machine мұрағатында
  40. ↑ Асқар Мамин қызметінен босатылды  (қаз.). Хабар (5 қаңтар 2022). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  41. ↑ Запара, Екатерина Токаев пообещал предложить план реформ на фоне беспорядков в Казахстане  (орыс.). Известия (7 января 2022). Тексерілді, 20 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі Wayback Machine мұрағатында
  42. ↑ Кадакова, Екатерина Президент Казахстана отправил правительство в отставку и ввел государственное регулирование цен на сжиженный газ, дизель и бензин  (орыс.). babel.ua (5 января 2022). Тексерілді, 20 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі Wayback Machine мұрағатында
  43. ↑ Тоқаев ескертусіз оқ атуға бұйрық берді. Елдегі 7 қаңтардағы ахуал  (қаз.). Азаттық радиосы (7 қаңтар 2022). Тексерілді, 20 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 7 қаңтардың 2022 Wayback Machine мұрағатында
  44. ↑ Әлихан Смайылов премьер-министр қызметіне тағайындалды  (қаз.). tengrinews (11 қаңтар 2022). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  45. ↑ Әділбеков, Ақжігіт Президенттің қандай өкілеттігі жойылады?  (қаз.). КУРСИВ (19 сәуір 2022). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  46. ↑ Тоқаев: Бүгін сенат депутаттарының сайлауын тағайындау туралы жарлыққа қол қоямын  (қаз.). nur.kz (26 қараша 2022). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  47. ↑ Тойкен, Сәния "Сенаттың ішінара жаңарғаны елде өзгеріс болатынын білдірмейді"  (қаз.). Азаттық радиосы (17 қаңтар 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  48. ↑ Қазақстанда сенат сайлауы өтті. ОСК алдын ала нәтижесін жариялады  (қаз.). Азаттық радиосы (14 қаңтар 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  49. ↑ Жетінші сайланған Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісін тарату және Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі депутаттарының кезектен тыс сайлауын тағайындау туралы  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (19 қаңтар 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  50. ↑ Иностранные инвесторы возвращаются в Казахстан - американские СМИ  (орыс.). Бәйге News (31 января 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  51. ↑ Қасым-Жомарт Тоқаев мәжіліс депутаттарына алғыс білдірді  (қаз.). nur.kz (19 қаңтар 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  52. ↑ Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Парламент Мәжілісі және мәслихат депутаттарының кезектен тыс сайлауын тағайындау туралы мәлімдемесі  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (19 қаңтар 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  53. ↑ Смаилова, Балжан Сайлау-2023: Ең көп мандатқа AMANAT партиясы ие болды  (қаз.). inbusiness.kz (27 наурыз 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  54. ↑ Әлихан Смайылов премьер-министр болып қайта тағайындалды  (қаз.). Азаттық радиосы (30 наурыз 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  55. ↑ Kazakh President Toqaev Signs Law On Stripping Nazarbaev Family Members Of Legal Immunity  (ағыл.). Азаттық радиосы (15 January 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  56. ↑ Қайыртайұлы, Манас Назарбаевта не қалды? Экс-президенттің билігі мен байлығы  (қаз.). Азаттық радиосы (1 желтоқсан 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  57. ↑ Троценко, Петр Зачем Токаев поехал на парад к Путину? Визит в развязавшую войну страну и возможные последствия  (орыс.). Азаттық радиосы (9 мая 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  58. ↑ Без салюта, «Бессмертного полка» и танков  (орыс.). Холод (9 мая 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  59. ↑ На Красной площади начался парад Победы  (орыс.). РБК (9 мая 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  60. ↑ Токаев подписал указ об общенациональном трауре  (орыс.). tengrinews.kz (11 июня 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  61. ↑ Токаев посмертно наградил погибших при пожаре в области Абай  (орыс.). tengrinews.kz (11 июня 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  62. ↑ Kazakh President Hosts Summit Of Organization Of Turkic States  (ағыл.). Азаттық радиосы (3 November 2023). Тексерілді, 7 наурыз 2024.
  63. ↑ a b Тоқаев Ұлттық құрылтайда елтаңба өзгеретінін жариялап, "қазақ тілін ешкімді мәжбүрлемей дамыту" жайлы айтты  (қаз.). Азаттық радиосы (15 наурыз 2024). Тексерілді, 15 наурыз 2024.
  64. ↑ Тоқаев: АЭС бойынша референдум биыл күзде өтеді  (қаз.). Азаттық радиосы (27 маусым 2024). Тексерілді, 27 маусым 2024.
  65. ↑ Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасында бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (25 мамыр 2022). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  66. ↑ Мемлекет басшысы «Республикалық референдум туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына қол қойды  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (5 мамыр 2022). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  67. ↑ Мемлекет басшысы «Саяси партиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (25 мамыр 2022). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  68. ↑ Президент Тоқаев саяси партиялар мен сайлау заңдарына қол қойды  (қаз.). Азаттық радиосы (25 мамыр 2020). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  69. ↑ О мерах по реализации Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года «Казахстан в новой реальности: время действий»  (орыс.). online.zakon.kz (14 сентября 2020). Тексерілді, 20 ақпан 2024.
  70. ↑ Күзекбай, Ақбота Выборы сельских акимов в Казахстане пройдут в 2021 году  (орыс.). inform.kz (24 сентября 2020). Мұрағат көшірмесі Wayback Machine мұрағатында
  71. ↑ Токаев счел необходимым снизить барьер для прохождения в парламент  (орыс.). interfax.ru (15 января 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 15 наурыздың 2021 Wayback Machine мұрағатында
  72. ↑ New Law on Elections Aims to Engage Kazakh Citizens in Political Institutions, Experts Say  (ағыл.). The Astana Times (25 May 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  73. ↑ Бақберген, Ботакөз Ұлттық құрылтай не үшін құрылғаны айтылды  (қаз.). Егемен Қазақстан (15 маусым 2022). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  74. ↑ a b Шаяхметова, Жанна Kazakhstan Joins Second Optional Protocol to ICCPR Aiming at Abolishing Death Penalty  (ағыл.). The Astana Times (25 September 2022). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  75. ↑ Kazakhstan abolishes death penalty  (ағыл.). Неміс толқыны (1 February 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  76. ↑ Қазақстан өлім жазасының күшін жоюға бағытталған Екінші Факультативтік хаттаманы ратификациялады  (қаз.). Сыртқы істер министрлігінің ресми сайты (2 қаңтар 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  77. ↑ Токаев подписал указ о списании части задолженности по кредитам для отдельных категорий граждан  (орыс.). Азаттық радиосы (26 июня 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  78. ↑ Сатыбалдина, Әсел Tokayev Chairs Third Meeting of National Council of Public Trust to Restructure Education System  (ағыл.). The Astana Times (27 May 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  79. ↑ Токаев после совещания с правительством заявил об «ухудшении экономической ситуации»  (орыс.). Азаттық радиосы (9 марта 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  80. ↑ Kumenov, Almaz Kazakhstan outlines plan to shelter economy from COVID-19  (ағыл.). eurasianet (18 March 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  81. ↑ Қалмырзаева, Эльвира Inflation Amid the COVID-19 Pandemic Fuels Labor Unrest in Kazakhstan  (ағыл.). The Diplomat (31 August 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  82. ↑ Әбубәкірова, Тамара Токаев: Мы приняли решение – государство не должно помогать банкирам  (орыс.). infomburo (1 сентября 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  83. ↑ Вааль, Тамара Минимальная зарплата в Казахстане с 1 января 2022 года вырастет до 60 тыс. тенге  (орыс.). vlast.kz (1 сентября 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  84. ↑ Қазақстан Республикасында төтенше жағдайды енгізу туралы  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (15 наурыз 2020). Мұрағат көшірмесі 10 сәуірдің 2020 Wayback Machine мұрағатында
  85. ↑ Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына үндеу жасады  (қаз.). Бәрі бар (16 наурыз 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  86. ↑ Нысанбек, Салтанат; Өтеген, Нұрлан және Омар, Данияр Елімізде Наурыз мейрамы мен Жеңіс күні бұрынғыдай тойланбайтын болды  (қаз.). almaty.tv (12 наурыз 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  87. ↑ Kumenov, Almaz Kazakhstan: Officials under fire over vaccination failures  (ағыл.). eurasianet (21 April 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  88. ↑ Тоқаев "Спутник V" вакцинасын салдырды  (қаз.). tengrinews (6 сәуір 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  89. ↑ Василенко, Диана Kazakh President to increase teachers’ salaries twofold to improve national education quality  (ағыл.). The Astana Times (29 August 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  90. ↑ Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Семей қаласының жұртшылық өкілдерімен кездесті  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (26 сәуір 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  91. ↑ Мағзұм Мырзағалиев министр болып тағайындалды  (қаз.). inbusiness.kz (17 маусым 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  92. ↑ В Казахстане появится министерство экологии, геологии и природных ресурсов  (қаз.). Kapital.kz (17 маусым 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі Wayback Machine мұрағатында
  93. ↑ a b Transition of Almaty CHP-2 to gas. Most important points in brief.  (ағыл.). Самұрық-Energy (25 September 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  94. ↑ Сатыбалдина, Әсел Kazakhstan to Increase Share of Renewable Energy to 15 Percent by 2030  (ағыл.). The Astana Times (27 May 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  95. ↑ Ямпольская, Анна Алматинцам не стоит надеяться на улучшение воздуха  (орыс.). exclusive.kz (1 декабря 2022). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  96. ↑ Ерғалиева, Айдана President Tokayev Signs New Public Health Code to Provide Extra Legal Protection For Kazakh Medical Workers  (ағыл.). The Astana Times (8 July 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  97. ↑ Алтынсарина, Эля New Kazakh President sworn in, praises predecessor, pledges continuity  (ағыл.). The Astana Times (20 March 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  98. ↑ Isaacs, Rico Russia–Kazakhstan Relations and the Tokayev–Nazarbayev Tandem  (ағыл.). Russian Analytical Digest (6 March 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  99. ↑ Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ресейге алғашқы сапары табысты өтті  (қаз.). Егемен Қазақстан (4 сәуір 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  100. ↑ Pannier, Bruce Putin Offers Russian Help To Build Kazakh Nuclear Plant  (ағыл.). Азаттық радиосы (6 April 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  101. ↑ Тоқаев АЭС құрылысына қатысты: Тіпті қажет болса референдум өткіземіз  (қаз.). kazinform (10 маусым 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  102. ↑ Мамашұлы, Асылхан «Большой подарок». Высказывания российских депутатов о территории Казахстана вызвали возмущение  (орыс.). Азаттық радиосы (15 декабря 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  103. ↑ МИД Казахстана отреагировал на заявления депутатов Госдумы спустя 13 дней  (орыс.). Азаттық радиосы (23 декабря 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  104. ↑ Тоқаев Петербургтегі форумда: Қазақстан "ДХР" мен "ЛХР" аймақтарын мойындамайды  (қаз.). Азаттық радиосы (17 маусым 2022). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  105. ↑ Top Official Says Kazakhstan Won't Help Russia Evade Western Sanctions  (ағыл.). Азаттық радиосы (1 April 2022). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  106. ↑ Қасым-Жомарт Тоқаев Жеңіс күніне арналған әскери парадқа барды  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (9 мамыр 2023). Тексерілді, 13 ақпан 2024.
  107. ↑ huaxia China, Kazakhstan agree to forge permanent comprehensive strategic partnership  (ағыл.). Xinhua (11 September 2019). Мұрағат көшірмесі 2 маусымның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  108. ↑ Токаев встретился со своим учителем в Пекине  (орыс.). tengrinews (11 сентября 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 2 маусымның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  109. ↑ Қари, Қуанышбек Екінші президенттердің Ташкенттегі алғашқы кездесуі  (қаз.). Азаттық радиосы (16 сәуір 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  110. ↑ Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Армения Президенті Армен Саркисянмен кездесті  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (16 мамыр 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  111. ↑ Темірғалиева, Айғаным Kassym-Jomart Tokayev visited Chingiz Aitmatov House-Museum in Bishkek  (ағыл.). kazinform (27 November 2019). Мұрағат көшірмесі 17 наурыздың 2022 Wayback Machine мұрағатында
  112. ↑ Kazakhstan’s President Kassym-Jomart Tokayev said Armenia should withdraw from Nagorno-Karabakh  (ағыл.). turkeygazette.com (9 October 2020). Мұрағат көшірмесі 18 қазанның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  113. ↑ a b Lobjakas, Ahto Kazakhstan: Foreign Minister Seeks EU Energy Links  (ағыл.). Азаттық радиосы (4 October 2006). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 21 наурыздың 2020 Wayback Machine мұрағатында
  114. ↑ Kassym-Jomart Tokayev gives interview to Deutsche Welle  (ағыл.). inform.kz (4 October 2006). Мұрағат көшірмесі 17 наурыздың 2022 Wayback Machine мұрағатында
  115. ↑ Жұматай, Арай Украинадан Қазақстанға демарш: Ақорда Қырым аннексиясын неге мойындамайды?  (қаз.). qazaqtimes.com (5 желтоқсан 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  116. ↑ Gearan, Anne Bush administration pursues ties to oil-rich Kazakhstan despite backslide on democracy  (ағыл.). Taiwan News (26 September 2006). Мұрағат көшірмесі 4 маусымның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  117. ↑ President Tokayev holds talks with U.S. Secretary of State Michael Pompeo  (ағыл.). akipress (3 February 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 2 маусымның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  118. ↑ Imamova, Navbahor Pompeo, in Central Asia, Seeks to Counter China  (ағыл.). Америка дауысы (3 February 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  119. ↑ Krikorian, Lena Explaining the Results of the Kazakh Elections: Not so Quiet on the Eastern Front?  (ағыл.). Polemics Magazine (15 July 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 28 тамыздың 2021 Wayback Machine мұрағатында
  120. ↑ Simmons, Ann M. Kazakhstan’s Newly Elected Leader Calls Himself a ‘Reformer’  (ағыл.). Polemics The Wall Street Journal (13 June 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 7 қаңтардың 2022 Wayback Machine мұрағатында
  121. ↑ Ниязбеков, Нұрсейіт Democracy, the Tokayev Way  (ағыл.). The Diplomat (3 March 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 7 қаңтардың 2022 Wayback Machine мұрағатында
  122. ↑ Michalopoulos, Sarantis Tokayev triumphs in Kazakh elections amid tensions  (ағыл.). euractiv (10 June 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 28 тамыздың 2021 Wayback Machine мұрағатында
  123. ↑ Мостовая, Екатерина «Не желаете почистить мебель после старых хозяев?»: Что пишут президенту Казахстана в его свежесозданном аккаунте Instagram  (орыс.). newtimes.kz (2 апреля 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 28 тамыздың 2021 Wayback Machine мұрағатында
  124. ↑ Винявский, Игорь Дуумвират, Айсултангейт, протесты и либерализация. Итоги года президентства Токаева  (орыс.). belsat.eu (19 марта 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 28 тамыздың 2021 Wayback Machine мұрағатында
  125. ↑ Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалығымен сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері жөнінде кеңес өтті  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (20 мамыр 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 4 маусымның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  126. ↑ Токаев подписал закон об ответственности министров за коррупцию подчиненных  (орыс.). tengrinews (28 ноября 2019). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  127. ↑ Учить казахский язык призвал казахстанцев Токаев  (орыс.). vlast.kz (4 января 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  128. ↑ Токаев пояснил, как следует решать языковой вопрос в Казахстане  (орыс.). eurasiaexpert (25 июня 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  129. ↑ a b Тоқаев орыс тілін қолдау жөніндегі халықаралық ұйым жобасын мақұлдады  (қаз.). Азаттық радиосы (18 қазан 2023). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  130. ↑ Путин "Тоқаев орыс тілін дамыту үшін халықаралық ұйым құруды ұсынды" дейді. Ақорда бұл жайлы хабарламады  (қаз.). Азаттық радиосы (25 маусым 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  131. ↑ Сошников, Андрей; Добрынин, Сергей; Крутов, Марк және Баранюк, Юрий Мистер Кемел. Как семья Токаева связана с Россией  (орыс.). Азаттық радиосы (12 января 2022). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  132. ↑ Касым-Жомарт Токаев - биография, новости, личная жизнь  (орыс.). stuki-druki.com (11 января 2022). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  133. ↑ Тихонов, Алексей The Presidents' Beloved City  (ағыл.). kz.expert (7 May 2019). Мұрағат көшірмесі 5 наурыздың 2021 Wayback Machine мұрағатында
  134. ↑ Полиглот, дипломат және президент: Қасым-Жомарт Тоқаев 67 жасқа толды  (қаз.). SPUTNIK (17 мамыр 2020). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  135. ↑ Қазақстан Республикасының Президенті  (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты. Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  136. ↑ Туған күнін тойлағанды ұнатпайды: Тоқаев 68 жасқа толды  (қаз.). SPUTNIK (17 мамыр 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024.
  137. ↑ «Подпольный бизнес» Токаева и «опасность втягивания Казахстана в войну»  (орыс.). Азаттық радиосы (24 сентября 2022). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 24 қыркүйектің 2022 Wayback Machine мұрағатында
  138. ↑ Из Росреестра исчезли данные о сотрудниках ФСБ из "дела Навального"  (орыс.). Азаттық радиосы (2 декабря 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 6 желтоқсанның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  139. ↑ Сведения об элитной недвижимости родных Токаева в Москве засекречены — команда Навального  (орыс.). Азаттық радиосы (2 декабря 2021). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 5 желтоқсанның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  140. ↑ Указ Президента Республики Казахстан от 9.12.1996. Мұрағат көшірмесі 1 ақпанның 2017 Wayback Machine мұрағатында
  141. ↑ Постановление Совета Межпарламентской Ассамблеи государств-участников Содружества Независимых Государств от 14 ноября 2003 г. № 47 "О награждении медалью «Древо дружбы»  (орыс.). Мұрағат көшірмесі 25 наурыздың 2019 Wayback Machine мұрағатында
  142. ↑ Награды ко Дню независимости  (орыс.). nomad.su (14 декабря 2004). Тексерілді, 22 ақпан 2024. Мұрағат көшірмесі 27 наурыздың 2019 Wayback Machine мұрағатында
  143. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 12 декабря 2004 года № 1552 «О награждении орденом Дружбы граждан Республики Казахстан»  (орыс.). Ресей президентінің ресми сайты (12 декабря 2004). Мұрағат көшірмесі 30 мамырдың 2019 Wayback Machine мұрағатында
  144. ↑ Постановление Совета МПА СНГ 13.05.2007 №19  (орыс.). Мұрағат көшірмесі 5 қаңтардың 2012 Wayback Machine мұрағатында
  145. ↑ Указ Президента Украины от 25 февраля 2008 года № 154 «О награждении государственными наградами Украины граждан Республики Казахстан»  (орыс.). Мұрағат көшірмесі 27 наурыздың 2019 Wayback Machine мұрағатында
  146. ↑ Протокольное решение Совета глав государств СНГ «О награждении Грамотой Содружества Независимых Государств» (Принято в г. Душанбе 3 сентября 2011 года)  (орыс.) (3 сентября 2011). Мұрағат көшірмесі 14 сәуірдің 2019 Wayback Machine мұрағатында
  147. ↑ Nikolić odlikovao kazahstanskog političara  (серб). Блиц (1 желтоқсан 2016). Мұрағат көшірмесі 25 наурыздың 2019 Wayback Machine мұрағатында
  148. ↑ Постановление Совета Межпарламентской Ассамблеи государств — участников Содружества Независимых Государств от 27 марта 2017 года № 17 "О награждении медалью «МПА СНГ. 25 лет»  (орыс.) (27 марта 2017).
  149. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 1 марта 2017 года № 93 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»  (орыс.). Мұрағат көшірмесі 27 наурыздың 2019 Wayback Machine мұрағатында
  150. ↑ Президент Казахстана награждён Орденом Туркменистана «Битараплык»  (орыс.). Мұрағат көшірмесі 25 қазанның 2021 Wayback Machine мұрағатында
  151. ↑ Президент Татарстана наградил Токаева  (орыс.). Мұрағат көшірмесі 11 ақпанның 2022 Wayback Machine мұрағатында
  152. ↑ Пресс-служба президента Казахстана заявила о его отказе принять орден за сотрудничество с Россией. Азаттық радиосы (18 маусым 2022). Тексерілді, 18 маусым 2022. Мұрағат көшірмесі 18 маусымның 2022 Wayback Machine мұрағатында
  153. ↑ Президент Казахстана отказался от кыргызского ордена «Манас». Токаев решил не принимать награды  (орыс.). Мұрағат көшірмесі 27 шілденің 2022 Wayback Machine мұрағатында
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қасым-Жомарт_Кемелұлы_Тоқаев&oldid=3391963» бетінен алынған