КСРО халық санағы (1939)

1939 жылғы Бүкілодақтық халық санағы — бүкілодақтық халық санағы нәтижелері ақаулы деп танылған 1937 жылғы халық санағының орнына 1939 жылғы 17 қаңтарда жүргізілді (КСРО ХКК 1937 жылғы 25/IX қаулысы).

1939 жылғы КСРО халық санағы
Жалпы мағлұматы
Мемлекет	КСРО
өткізілген күні	1939 жылы 17 қаңтар
Жалпы саны	170 557 093 адам
1937 1959

Жүргізілуі

Тек нақты халықты есепке алған 1937 жылғы халық санағынан айырмашылығы, 1939 жылғы халық санағы тұрақты және нақты халықты есепке алды. 12-16 қаңтар аралығында есептегіштер алғаш рет өз аумақтарында алдын ала аралап жүрді. Сауалнама әдісімен санақ парақтарын толтыру 17 қаңтарда басталып, қалалық елді мекендерде 7 күнге (17 қаңтардан 23 қаңтарға дейін) және ауылдық жерде 10 күнге (17 қаңтардан 26 қаңтарға дейін) созылды.

Санақ бағдарламасы 16 тармақты қамтыды:

• отағасымен қарым-қатынасы
• уақытша немесе тұрақты тұру сипаты
• тұрақты тұрғылықты жері және болмаған уақыты (тек уақытша тұрғандарға ғана)
• санақ жүргізілетін жерде болмаған уақыты (тек уақытша болмағандарға ғана)
• жынысы
• жасы
• некедегі жағдайы
• ұлты
• ана тілі
• азаматтығы
• сауаттылығы
• оқу орнының атауы және оқу дәрежесі (тек оқығандар ғана)
• жоғарғы немесе орта мектепті бітіргендігі
• кәсібі немесе күнкөріс қаражатының басқа көзі
• жұмыс орны
• қоғамдық тобы

Санақ аяқталғаннан кейін 10 күн ішінде үздіксіз бақылау мақсатында аралады. Ресей және кеңестік халық санағының тарихында алғаш рет белгілі бір ғимаратта тұратын, бірақ санақ жүргізілген кезде болмаған адамдар үшін толтырылған бақылау парағы енгізілді. Бланкіде санақ парағының сұрақтары болды. Уақытша тұрып жатқан немесе кетейін деп тұрғандардың барлығына санақтан өткені жайлы анықтама берілді.

Санақ нәтижелері

Халық санағы бойынша одақ халқының саны 170,6 млн адамды құрады, оның ішінде қала тұрғындары — 56,1 млн адамды (33%) құрады. Санақ материалдарын әзірлеу механикаландырылды және 15 ай ішінде үш арнайы машиналық санау бекетінде жүргізілді. Қысқаша нәтижелер 1939-1940 жылдары жарияланды. Соңғы нәтижелер 1947-1949 жылдары жеке көрсеткіштер бойынша шығарылды. Санақтың толық нәтижелері 1990 жылдардың басында жарияланды.

Санақ қорытындысын шығарған кезде халықты кем есептеуі мүмкін жағдайға байланысты түзетім енгізілді: осылайша, нақты есептелген азаматтардың санына тағы 3 миллион адам қосылды. Сарапшылардың көпшілігі кем есептелудегі түзетудің бұл мәнін тым жоғары деп санайды. Шындығында, И.В.Сталин де сол пікірді ұстанды, ол БК(б)П ОК Саяси бюросының мүшелеріне КСРО-ның бастапқы шекарасындағы (яғни бұрынғы поляк аумақтарын есепке алмағанда) 1939 жылдың аяғында нақты халық саны 169,5 млн адамды құрады деп санау керек екендігін хабарлады.

Санақ ұрандары: «Толықтырылған санақ парақшаларының әрқайсысы тамаша кеңес адамдарының өмірі туралы қысқа да жарқын оқиға болады», «Санаққа қатысу және санақ парағындағы барлық сұрақтарға дұрыс жауап беру - әрбір азаматтың борышы».

Ұлттық құрамы

КСРО халқының ұлттық құрамы (1926, 1939 — алдын ала мәліметтер, 1959, 1970, 1979, 1989 ж. санақтары бойынша).

Ұлты	1926 жыл	1939 жыл	1959 жыл	1970 жыл	1979 жыл	1989 жыл
орыстар	77 791 124	99 591 520	114 113 579	129 015 140	137 397 089	145 155 489
украиндар	31 194 976	28 111 007	37 252 930	40 753 246	42 347 387	44 186 006
беларустар	4 738 923	5 275 393	7 913 488	9 051 755	9 462 715	10 036 251
қазақтар	3 968 289	3 100 949	3 621 610	5 298 818	6 556 442	8 135 818
өзбектер	3 904 622	4 845 140	6 015 416	9 195 093	12 455 978	16 697 825
татарлар	3 159 176	4 313 488	4 917 991	5 783 111	6 185 196	6 648 760
жебірейлер	2 672 499	3 028 538	2 266 334	2 148 917	1 807 876	1 449 063
грузиндер	1 821 184	2 249 636	2 691 950	3 245 300	3 570 504	3 981 045
әзербайжандар	1 706 605	2 275 678	2 939 728	4 379 937	5 477 330	6 770 403
армяндар	1 567 568	2 152 860	2 786 912	3 559 151	4 151 241	4 623 232
мордвалар	1 340 415	1 456 330	1 285 116	1 262 670	1 191 765	1 153 987
немістер	1 238 549	1 427 232	1 619 655	1 846 317	1 936 214	2 038 603
чуваштар	1 117 419	1 369 574	1 469 766	1 694 351	1 751 366	1 842 346
тәжіктер	978 680	1 229 170	1 396 939	2 135 883	2 897 697	4 215 372
поляктар	782 334	630 097	1 380 282	1 167 523	1 150 991	1 126 334
түрікмендер	763 940	812 404	1 001 585	1 525 284	2 027 913	2 728 965
қырғыздар	762 736	884 615	968 659	1 452 222	1 906 271	2 528 946
башқұрттар	713 693	843 648	989 040	1 239 681	1 371 452	1 449 157
ұдмұрттар	504 187	606 326	624 794	704 328	713 696	746 793
марилер	428 192	481 587	504 205	598 628	621 961	670 868
шешендер	318 522	407 968	418 756	612 674	755 782	956 879
молдовандар	278 905	260 418	2 214 139	2 697 994	2 968 224	3 352 352
осетиндер	272 272	354 818	412 592	488 039	541 893	597 998
карелдер	248 120	252 716	167 278	146 081	138 429	130 929
аварлар	158 769	252 818	270 394	396 297	482 844	600 989
сахалар	240 709	242 080	233 344	296 244	328 018	381 922
буряттар	237 501	224 719	252 959	314 671	352 646	421 380
коми	226 383	422 317	287 027	321 894	326 700	344 519
гректер	213 765	286 444	309 308	336 869	343 809	358 068
эстондар	154 666	143 589	988 616	1 007 356	1 019 851	1 026 649
латыштар	151 410	114 476	1 399 539	1 429 844	1 439 037	1 458 986
коми-пермяктар	149 488	—	143 901	153 451	150 768	152 060
қарақалпақтар	146 317	185 766	172 556	236 009	303 324	423 520
кабардалар	139 925	164 185	203 620	279 928	321 719	390 814
финдер	134 701	143 437	92 717	84 750	77 079	67 359
лезгиндер	134 529	220 969	223 129	323 829	382 611	466 006
қалмақтар	129 321	134 402	106 066	137 194	146 631	173 821
болгарлар	111 296	113 494	324 251	351 168	361 082	372 941
даргиндер	108 963	153 837	158 149	230 932	287 282	365 038
құмықтар	94 549	112 604	134 967	188 792	228 418	281 933
кәрістер	86 999	182 339	313 735	357 507	388 926	438 650
талыштар	77 323	88 026	—	—	—	21 602
ингуштар	74 097	92 120	105 980	157 605	186 198	237 438
адыгейлер	65 270	55 048	65 908	81 478	86 388	124 826
сығандар	61 234	88 242	132 014	175 335	209 159	262 015
абхаздар	56 957	59 003	65 430	83 240	90 915	105 308
қарашайлар	55 123	75 763	81 403	112 741	131 074	155 936
езидтер	54 661	45 877	58 799	88 930	115 858	152 717
қырым татарлары	—	—	49 710	147 559	132 272	271 715
хакастар	45 608	52 771	56 584	66 725	70 776	80 328
парсылар	43 971	39 370	20 766	27 501	31 313	40 176
ұйғырлар	42 550	97 448	95 208	173 276	210 612	262 643
литвандар	41 463	32 624	2 326 094	2 664 944	2 850 905	3 067 390
лактар	40 380	53 151	63 529	85 822	100 148	118 074
алтайлықтар	39 062	47 867	45 270	55 812	60 015	70 777
ноғайлар	36 274	36 615	38 583	51 784	59 546	75 181
малқарлар	33 307	42 685	42 408	59 501	66 334	85 126
вепстер	32 785	31 679	16 374	8281	8094	12 501
табасарандар	31 983	33 607	34 700	55 188	75 239	97 531
шеркестер	—	—	30 453	39 785	46 470	52 363
арабтар	28 978	21 786	7987	8024	6813	7747
таттар	28 705	—	11 463	17 109	22 441	30 669
чехтар	27 123	26 194	24 557	20 981	17 182	16 102
ханттар	22 306	18 468	19 410	21 138	20 934	22 521
ассириялықтар	—	20 256	21 803	24 294	25 170	26 160
ненецтер	19 196	24 791	23 007	28 705	29 894	34 665
сахурлар	19 085	—	7321	11 103	13 478	19 972
ижорлықтар	16 137	7847	1062	781	748	820
дүнгендер	14 600	13 930	21 928	38 644	51 694	69 323
абазиндер	13 825	15 294	19 591	25 448	29 497	33 613
шорлар	12 601	16 265	15 274	16 494	16 033	16 652
чукчалар	12 332	13 835	11 727	13 597	14 000	15 184
рутулдар	10 495	—	6732	12 071	15 032	20 388
қытайлар	10 247	32 023	25 781	14 681	12 021	11 355
белудждер	9974	5496	7842	12 582	18 997	28 796
түріктер	8570	10 592	35 306	79 489	92 689	207 512
қарайымдар	8324	—	5727	4571	3341	2602
агулдер	7653	—	6709	8831	12 078	18 740
коряктар	7439	7354	6287	7487	7879	9242
мансилер	5754	6315	6449	7710	7563	8474
мажарлар	5476	—	154 738	166 451	170 553	171 420
ауғандықтар	5348	2166	1855	4184	3983	6695
нанайлар	5309	8526	8026	10 005	10 516	12 023
румындар	4651	4030	106 366	119 292	128 792	146 071
ителмендер	4217	—	1109	1301	1370	2481
нивхтар	4076	3902	3717	4420	4397	4673
испандар	—	3187	2446	4107	3039	3172
албандар	3057	1770	5258	4402	4336	3988
тофалар	2829	—	586	620	763	731
кубалықтар	—	—	—	—	2593	2811
сербтер	2561	3674	4998	3285	1737	2685
шведтер	2495	1519	—	—	—	—
француздар	2461	1637	1013	2470	796	701
удиндер	2455	—	3678	5919	6863	7971
италиялықтар	2328	1891	1158	2040	963	1337
эвендер	2044	9698	9121	12 029	12 523	17 199
саамдар	1720	1836	1792	1884	1888	1890
селькуптар	1630	2612	3768	4282	3565	3612
қырымшақтар	—	—	1480	1790	3000	1448
голландықтар	1430	742	—	1298	712	794
үдегейлер	1357	1743	1444	1469	1551	2011
эскимостар	1293	—	1118	1308	1510	1719
аустриялықтар	—	—	—	1054	554	504
кеттер	—	—	1019	1182	1122	1113
словактар	—	887	14 674	11 658	9409	9060
ғағауыздар	844	—	123 821	156 606	173 179	197 768
вьеттер	—	—	838	1210	2785	3396
тывалар	—	817	100 145	139 388	166 082	206 629
нганасандар	—	—	748	953	867	1278
ағылшындар	732	546	399	903	239	348
ульчтар	723	—	2055	2448	2552	3233
чувандар	705	—	—	—	—	1511
долғандар	656	—	3932	4877	5053	6945
орочтар	647	—	782	1089	1198	915
негидалдар	683	—	—	537	504	622
моңғолдар	559	—	1774	5170	3228	—
америкалықтар	—	515	327	1039	120	277
юкагирлер	443	—	442	615	835	1142
хорваттар	—	—	—	384	249	780
алеуттер	353	—	421	441	546	702
қрызлар	—	—	273	—	—	—
норвегтер	—	272	—	—	—	—
эндер	—	—	—	—	—	209
ливтер	—	—	197	—	—	226
бельгиялықтар	—	164	—	—	—	—
ороктар	162	—	—	—	—	190
жапондар	93	1027	961	1288	752	683
баскілер	—	85	—	—	—	—
Үндістан мен Пәкістан халықтары	61	—	371	1945	537	1728
басқалар	91 407	167 281	19 839	22 250	27 534	32 447
Барлығы	146 637 530	170 557 093	208 826 923	241 720 134	262 087 369	285 739 561

Әкімшілік-аумақтық құрамы

Республика	1939 жыл
РКФСР	109397463
Қазақ КСР	6151102
Қырғыз КСР	1458213
Түрікмен КСР	1251883
Өзбек КСР	6271269
Әзірбайжан КСР	3205150
УКСР	30946218
БКСР	5568994
ГКСР	3540023
Армян КСР	1282338
Тәжік КСР	1484440
Барлығы	170 557 093

Сілтеме

• 1939 жылғы Бүкілодақтық халық санағы. КСРО республикалары бойынша халықтың ұлттық құрамы — «Жоғарғы экономика мектебі» Ұлттық зерттеу университетінің Демография институты